Szklarka zielona - wylinki

Zdjęcia wylinek wykonałam 25 kwietnia 2014 r. nad Małym Stawem w pobliżu Mojego Lasu. Miejsce było nieco zacienione. Tego dnia, oprócz pięciu wylinek znalazłam i sfotografowałam dwa, a może trzy samce teneralne z gatunku szklarka zielona (Cordulia aenea) z rodziny szklarkowatych, jedynego w Polsce gatunku z rodzaju szklarek. Cztery wylinki długości ok. 2 cm znajdowały się na suchych trzcinach, a jedna - na roślinie zielonej. Wylinki były na wysokości od ok. 50 do 120 cm nad powierzchnią wody. Początkowo dość trudno było je zauważyć, gdyż miały jasny kolor, niemal identyczny jak suche trzciny.
Cechą charakterystyczną dla wszystkich ważek (i wylinek) z rodziny szklarkowatych (Corduliidae) są długie odnóża.
Zdjęcia samców teneralnych szklarki zielonej przedstawię wkrótce.

Wylinka -  szklarka zielona (Cordulia aenea) z rodziny szklarkowatych    downy emerald

Szablak późny Sympetrum striolatum - SAMICA

W miejscach gdzie występuje kilka gatunków szablaków rozpoznanie samicy szablaka późnego może sprawić więcej trudności, a zwłaszcza wzięcie jej za samicę szablaka zwyczajnego. Jednak samica szablaka późnego również posiada charakterystyczne cechy, zatem po dokładnym przyjrzeniu się rozwianie wątpliwości jest możliwe.
Opis gatunku szablaka późnego znajduje się w notatce o samcu.
 

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum)                         Autor zdjęcia  Andreas Eichler

Opis wyglądu samicy szablaka późnego na podstawie informacji, do których udało mi się dotrzeć:

• nogi z żółtymi, kremowymi lampasami
• brak szwu między okiem a czołem   
• oczy - jasnobrązowe (góra), zielonkawe, żółtawe (dół)
• tułów - na bokach po dwa żółte pasy (na pleurytach), podobnie jak u samca (cecha charakterystyczna!). Pas pomiędzy nimi nie musi być czerwonawy jak u samca - częściej jest żółtawy, jasnobrązowy (mniej kontrastowy!)
• śródplecze - brązowe
• ubarwienie ciała - stonowane, brązowawe, łatwo wtapiające się w tło
• chitynowa płytka zakrywająca ujście narządów płciowych - widoczna, ale odchylona pod mniejszym kątem względem odwłoka  (u samicy szablaka zwyczajnego - odstaje prostopadle)
• młode samice (oraz samce teneralne - tuż po przeobrażeniu) mają żółty tułów i odwłok
• dojrzałe samice mają matowy, żółtawo-brązowy odwłok, na którym często pojawia się czerwone zabarwienie wzdłuż łączeń segmentów oraz wzdłuż linii grzbietowej 
• dymorfizm wiekowy - samice ciemnieją z wiekiem, gorzka czekolada staje się brązowa i czasami rozwija się niebieskie zabarwienie w dolnej części odwłoka. Z wiekiem skrzydła również przybierają brązowawy odcień

Niewiele tego, choć może znawcom wystarczy. Co prawda, pomału dochodzę do coraz większej wprawy w odróżnianiu szablaków i wydaje mi się, że w swojej kolekcji zdjęć posiadam również samice szablaka późnego, jednak w tej chwili nie czuję się jeszcze na siłach, by określić ile ich jest i, tym bardziej, czy moje typowania są właściwe, zwłaszcza w przypadku tego gatunku. Przystępuję zatem do opisu zdjęć dostępnych w internecie, które przedstawiają samice tego gatunku.

Szablaki późne z kolekcji - samce

Okazało się, że wszystkie samce szablaka późnego sfotografowałam w Moim Lesie (a więc nie spotkałam ich na Łące Wschodniej). I było ich aż pięć, a nie cztery! Nie popełniłam pomyłki, lecz oznaczając tymczasowo sfotografowane szablaki, niechcący dwa osobniki wzięłam za tego samego. Ale po kolei. Oto pierwszy z nich, sfotografowany 31 sierpnia w pobliżu stawu. Przyznaję, słabo go pamiętam - było to przelotne spotkanie - kilka zdjęć z dość dużej odległości, i tyle.
Mimo, że fotografie nie są dobrej jakości to i tak sporo widać. Jest to dojrzały samiec, widoczne są żółte pleuryty na tułowiu oraz odwłok: czerwonawo-żółty z żółtymi przetchlinkami i jasnymi łączeniami ostatnich segmentów odwłoka. Przydatki analne czerwonawe. Na czarno użyłkowanych skrzydłach brązowe pterostigmy. Oczy brązowe (góra), bure (dół).

Samiec szablaka późnego (Sympetrum striolatum). Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-31[3]   

Samiec szablaka późnego (Sympetrum striolatum). Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-31[3]   

Poniższego samca pominęłam w swojej kolekcji i teraz odkryłam wśród zdjęć. Prawdopodobnie zrobiłam mu tylko kilka zdjęć i odfrunął. Gdy złapałam ostrość udało mi się zrobić dwa ujęcia z góry.

Szablak późny Sympetrum striolatum - SAMIEC

Szablak późny (Sympetrum striolatum) należy do grupy żółtonogich. Dawniej nazywany był szablakiem podobnym ze względu na podobieństwo do szablaka zwyczajnego (niekiedy uważany jest nawet za jego podgatunek). W pewnych przypadkach bywa mylony także z szablakiem krwistym, choć nie powinien, gdyż krwisty ma nogi czarne.
Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie i Azji. Występuje również wokół Morza Śródziemnego (tam występuje przez cały rok). W północnej Skandynawii występuje rzadko.
Szybko kolonizuje nowo utworzone zbiorniki, migruje nawet do nadmorskich kąpielisk (np. w Irlandii), mimo, że nie ma tam odpowiednich obszarów lęgowych. Jest to jeden z najbardziej powszechnych gatunków ważek w Europie, a populacja nie wykazuje tendencji spadkowej.
Szablak późny zasiedla różne wody: jeziora, stawy, kanały, wolno płynące rzeki, oczka wodne w ogrodach, może rozmnażać się także w wodach lekko słonawych. Preferuje ciepłe wody stojące, płytkie i słabo zarośnięte (np. nowo utworzone), o piaszczystym dnie. Lubi zbiorniki antropogeniczne (stworzone przez człowieka) np. żwirownie, piaskownie, a także starorzecza i rowy. Bardzo często można go spotkać także z dala od wody, np. odpoczywającego na wierzchołkach roślin w lesie.

• Długość ciała: od 35(38) do 40(45) mm, samce są większe od samic
• Rozpiętość skrzydeł 50(55) - 60(65) mm     
• Czas występowanie imagines - od czerwca(lipca) do października (listopada?)
• Obszar występowania w Polsce - niemal cały kraj do wysokości 725 m n.p.m. W północno-wschodniej części kraju występuje rzadko i tylko lokalnie.

Opis wyglądu samca szablaka późnego:

• nogi z (blado)żółtymi, kremowymi lampasami
• pterostigmy - brązowoczerwone
• skrzydła -  bezbarwne z czarnymi żyłkami.
• odwłok - jasno czerwony, czerwonawy, brudnoczerwony, pomarańczowo-czerwony
• odwłok - dość równy na całej długości (brak wyraźnego przewężenia)
• znaki na odwłoku - po bokach czarne plamki (trójkątne, zwrócone wierzchołkami ku tułowiowi), małe czarne plamki na wierzchu S8 i S9
• tułów - brązowo-czerwony lub brązowy (śródplecze); po bokach dwa żółte (szerokie i jaskrawe) pasy, pomiędzy nimi pas czerwonawy (cecha charakterystyczna!)
• oczy - jasnobrązowe (góra), żółtawo-brązowe, żółtawo-zielone, bure (dół)
• brak czarnego szwu między okiem a czołem (cecha charakterystyczna!!)
• czoło, nadustek i warga górna - jasne
• ubarwienie dojrzałych samców czerwonawe, pomarańczowo-czerwone; niedojrzałe - ubarwienie żółtawe do jasnobrązowego (jak u samic), pasy na bokach tułowia u młodych samców są jaskrawo żółte przedzielone czerwonym pasem; czerwone są również okolice bioder, stary samiec brązowieje, a pasy na bokach tułowia tracą jaskrawość, na skrzydłach pojawia się brązowawy odcień

Zachowania szablaka późnego:

Budowa odnóży ważek

 

Wszystkie owady, zatem i ważki posiadają trzy pary odnóży. Mimo, iż wydaje się, że nogi ważek wyrastają niemal z jednego miejsca (na granicy pleurytu i sternitu) w przedniej części tułowia, to każda para "przynależy" do jednego z trzech jego segmentów. Każda para odnóży ma inną długość - najkrótsze są te z I pary, a najdłuższe z trzeciej. Jak sądzę, pomaga to ważce w utrzymaniu równowagi w czasie spoczynku, a także podczas startu czy chwytania ofiar.
Nogi ważki są typu krocznego. Ten typ odnóży występuje u większości owadów (np. błonkówki, muchówki, pluskwiaki, większość chrząszczy i inne).
Nogi służą ważkom do chodzenia np. po roślinach (raczej dotyczy to ważek równoskrzydłych oraz bardzo małych gatunków, które właściwie nie fruwają - łapią ofiary chodząc po roślinach), są pomocne podczas czyszczenia ciała czy kopulacji. W czasie lotu, zaopatrzone w sztywne szczeciny odnóża, umożliwiają chwytanie drobnych ofiar (m.in. muszki, komary) w rodzaj kosza - pułapki bez wyjścia.
W celu zmniejszenia oporu powietrza podczas lotu ważki składają nogi w charakterystyczny sposób: I para ukryta za głową (jakby na ramionach), II i III złożone i ściśle skulone pod tułowiem.

Ważki jako jedyne (przynajmniej z dotąd poznanych) owady posiadają nie jeden, jak u pozostałych owadów uskrzydlonych, ale dwa krętarze.

Co to jest krętarz?
Krętarz (łac. trochanter) to krótki odcinek krocznego odnóża owadów położony między biodrem a udem. Z biodrem jest połączony połączeniem pierwotnym, a z udem – połączeniem wtórnym. Obydwa połączenia są połączeniami stawowymi.
Krótko mówiąc, krętarz to fragment nogi połączony stawowo z biodrem i udem. Pomaga on owadom zsynchronizować kończyny podczas podrywania się do skoku bądź lotu    (artykuł)

Odnóża owadów składają się zawsze z pojedynczych szeregów członów. Są one podłużne i połączone ze sobą stawowo. Stawowa budowa umożliwia wykonywanie sprawnych ruchów.

Odwłok ważki - owada. Budowa

 

Odwłok ważki to trzecia po głowie i tułowiu, za to najdłuższa część ciała. Ze względu na rozmaitość kształtów i ubarwienia charakteryzuje gatunek, płeć, a nawet wiek ważki. Dzisiejsza notatkę poświęcam budowie odwłoka ważki, z uwzględnieniem niezaprzeczalnego faktu, że ważka to także owad. Na razie pominę jednak szczegóły budowy narządów rozrodczych ważek (omówię je osobno) ze względu na obszerność tematu.

Odwłok ważki:

• pokryty jest chitynowym oskórkiem, znacznie delikatniejszym niż okrywy głowy czy tułowia
• składa się z 10 segmentów. Przeciętna ilość segmentów odwłoka u owadów to 9 lub 10, choć u lepiej rozwiniętych owadów segmenty odwłoka ulegają oligomeryzacji (zlaniu) i ich liczba zmniejsza się nawet do 6-4.
• pierwszy segment odwłoka ważki jest wrośnięty w tułów, a ostatni (10) - skrócony
• na odwłoku nie występują odnóża (zarówno u imago jak i larwy), choć u innych owadów mogą występować w stadium larwalnym
• każdy segment odwłoka zbudowany jest z płytki grzbietowej (tergitu) i brzusznej (stergitu); pleuryty (płytki boczne) nie są widoczne (są ukryte pod tergitami)
• w odwłoku owadów znajduje się większość narządów: układ rozrodczy, układ oddechowy, serce, główna część układu pokarmowego.
• pierwsze siedem segmentów (trzewiowych) kryje narządy trawienne i wydalnicze
• na 8 i 9 segmencie odwłoka znajdują się zewnętrzne narządy płciowe (pierwotny aparat kopulacyjny samców lub ujście dróg płciowych u samic). U samców ważek na 2 segmencie znajduje się wtórny aparat kopulacyjny (to wyjątek wśród owadów!)
• na końcu odwłoka znajdują się przydatki analne. U samców są to długie, często szczypcowate wyrostki służące do trzymania samic podczas kopulacji. U samic są one proste, szeroko rozstawione i często zredukowane do małych wyrostków
• na każdym(?) segmencie występują po dwie przetchlinki (małe otworki) prowadzące do tchawek, narządów oddechowych, umożliwiających wymianę gazową
• na ostatnim segmencie znajduje się otwór odbytowy

Odwłok samicy szablaka krwistego. Na każdym segmencie znajduje się para przetchlinek. Przydatki analne są krótkie, zredukowane i szeroko rozstawione.

Smukły odwłok odgrywa rolę laski balansowej stabilizując lot ważki. Budowa segmentowa i skórne połączenia gwarantują odpowiednią elastyczność i ruchliwość.

Samice szablaka zwyczajnego z kolekcji

Tego się nie spodziewałam. Wytypowałam (ale tylko na podstawie zdjęć z Kolekcji) aż siedem okazów jako samice szablaka zwyczajnego. Jednak podczas wnikliwego przeglądu innych zdjęć tych ważek okazało się, że nie tylko dwie samice, co do których od razu miałam wątpliwości (zaznaczyłam je znakami zapytania) nie należą do tego gatunku, lecz jeszcze jedna, oznaczona jako W2013-08-30[3]. Prawdopodobnie są to samice szablaka późnego, ale dopóki nie "przerobię" tego gatunku, nie będę przesądzać sprawy. Zatem oczywistym jest, że następnym gatunkiem, którym się zajmę będzie szablak późny. Bardzo jestem ciekawa tych podobieństw, a przede wszystkim różnic, niuansów, dzięki którym można odróżnić oba gatunki.

Tymczasem przedstawiam zdjęcia samic szablaka zwyczajnego, co do których nie miałam wątpliwości.
Oto pierwszy okaz - samica sfotografowana 23 sierpnia na Łące Wschodniej (kilka minut po emocjonującym spotkaniu z samcem szablaka krwistego, który długo i chętnie mi pozował). Ta ważka przysiadła na suchym wrotyczu na skraju ścieżki, którą właśnie miałam wracać. Wydała mi się trochę bezbarwna i nieciekawa na tle suchej roślinności (w porównaniu do poprzedniego modela), ale ponieważ również wyraziła chęć pozowania - szybko zrobiłam jej kilkanaście zdjęć. Już dawno temu poświęciłam jej wpis, a nawet trafnie sklasyfikowałam na blogu Chwile zaChwycone (link).

Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) samica. Dotychczasowe oznaczenie W2013-08-23[2]

Całkiem wyraźnie udało mi się sfotografować jej głowę i tułów - można zobaczyć ten klinowaty, wypukły, bardzo wyraźny szew między okiem a czołem. Na tułowiu widoczne są owe smugi, na które dotąd nie zwracałam uwagi (brałam je za refleks światła). To musiała być młoda samica - dolna część oka jest jasnozielona, odwłok piaskowożółty, brak jeszcze czerwonego zabarwienia nasad skrzydeł i grzbietowej części odwłoka. Pterostigmy również jasnobrązowe (było ostre słońce - prawie południe).