Odwłok ważki - owada. Budowa

 

Odwłok ważki to trzecia po głowie i tułowiu, za to najdłuższa część ciała. Ze względu na rozmaitość kształtów i ubarwienia charakteryzuje gatunek, płeć, a nawet wiek ważki. Dzisiejsza notatkę poświęcam budowie odwłoka ważki, z uwzględnieniem niezaprzeczalnego faktu, że ważka to także owad. Na razie pominę jednak szczegóły budowy narządów rozrodczych ważek (omówię je osobno) ze względu na obszerność tematu.

Odwłok ważki:

• pokryty jest chitynowym oskórkiem, znacznie delikatniejszym niż okrywy głowy czy tułowia
• składa się z 10 segmentów. Przeciętna ilość segmentów odwłoka u owadów to 9 lub 10, choć u lepiej rozwiniętych owadów segmenty odwłoka ulegają oligomeryzacji (zlaniu) i ich liczba zmniejsza się nawet do 6-4.
• pierwszy segment odwłoka ważki jest wrośnięty w tułów, a ostatni (10) - skrócony
• na odwłoku nie występują odnóża (zarówno u imago jak i larwy), choć u innych owadów mogą występować w stadium larwalnym
• każdy segment odwłoka zbudowany jest z płytki grzbietowej (tergitu) i brzusznej (stergitu); pleuryty (płytki boczne) nie są widoczne (są ukryte pod tergitami)
• w odwłoku owadów znajduje się większość narządów: układ rozrodczy, układ oddechowy, serce, główna część układu pokarmowego.
• pierwsze siedem segmentów (trzewiowych) kryje narządy trawienne i wydalnicze
• na 8 i 9 segmencie odwłoka znajdują się zewnętrzne narządy płciowe (pierwotny aparat kopulacyjny samców lub ujście dróg płciowych u samic). U samców ważek na 2 segmencie znajduje się wtórny aparat kopulacyjny (to wyjątek wśród owadów!)
• na końcu odwłoka znajdują się przydatki analne. U samców są to długie, często szczypcowate wyrostki służące do trzymania samic podczas kopulacji. U samic są one proste, szeroko rozstawione i często zredukowane do małych wyrostków
• na każdym(?) segmencie występują po dwie przetchlinki (małe otworki) prowadzące do tchawek, narządów oddechowych, umożliwiających wymianę gazową
• na ostatnim segmencie znajduje się otwór odbytowy

Odwłok samicy szablaka krwistego. Na każdym segmencie znajduje się para przetchlinek. Przydatki analne są krótkie, zredukowane i szeroko rozstawione.

Smukły odwłok odgrywa rolę laski balansowej stabilizując lot ważki. Budowa segmentowa i skórne połączenia gwarantują odpowiednią elastyczność i ruchliwość.

Budowa odwłoka (abdomen) owada
[13- jelito, 14- serce, 15- jajnik, 16- jelito tylne, 17 - odcinek odbytowy, 18- pochwa (u samic), 19- łańcuszek nerwowy, 20- cewki Malpighiego]
Fragment ilustracji autorstwa Piotra Jaworskiego PioM

Rozmieszczenie narządów jest orientacyjne i w rzeczywistości, na pewno wszystkie są ciasno upakowane. Na schemacie brak jest zaznaczenia przetchlinek - z pewnością wynika to z różnego rozmieszczenia ich u rozmaitych gatunków (dotąd oznaczono około miliona gatunków, a dalsze 5, a może i 30 milionów czeka na odkrycie i opisanie).

Poniżej jeszcze dwie ilustracje przedstawiające budowę wewnętrzną owadów (tu chyba pasikoników), jakie udało mi się znaleźć. Myślę, że to ułatwi nieco lepsze wyobrażenie sobie wyglądu i rozmieszczenia poszczególnych narządów.

Budowa wewnętrzna owada
Źródło 

Budowa wewnętrzna owada
Źródło

Układy wewnętrzne owadów

Układ oddechowy zbudowany jest z systemu rozgałęzionych rurek zwanych tchawkami. Powietrze dostaje się do systemu tchawek przez przetchlinki – niewielkie otwory w powierzchni ciała. Liczba i położenie przetchlinek są różne u różnych gatunków.
Maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek odwłokowych i 2 pary tułowiowych).
Wg informacji, do których dotarłam, u ważek wygląda to jednak inaczej - 20 przetchlinek odwłokowych (podobno występują na każdym segmencie - po parze) i 2 przetchlinki tułowiowe.

Dopisane później
Po zapoznaniu się z pewną (niemałą już) ilością opisów różnych gatunków ważek, poprzednie zdanie skorygowałabym następująco: na odwłoku ważek występuje maksymalnie 20 przetchlinek (10 par), ale może być ich 18 lub tylko 16. Dlaczego? Bo w niektórych opisach gatunków zaznaczono, że przetchlinki nie występują na S2 (czyli jest 9 par). Nie jestem tego pewna, ale gdzieś natknęłam się na wzmiankę, że przetchlinek "brakuje" niekiedy także na S1, bądź S 10. 
Zwrócę na to uwagę przy studiowaniu kolejnych opisów gatunków.

Układ oddechowy owadów stanowią tchawki, czyli system rurek oddechowych rozgałęziających się po całym ciele
Źródło

Następnie powietrze wędruje systemem rozgałęziających się tchawek, które sięgają do wszystkich okolic ciała owada. Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Tlen dostarczany jest wprost do komórek. Wymiana powietrza z tchawek odbywa się przez dyfuzję gazów oraz dzięki skurczom mięśni tułowia i odwłoka. Wewnątrz ciała tchawki kończą się ślepo, mikroskopijnej wielkości delikatnymi, wypełnionymi płynem tracheolami. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji pomiędzy płynem wypełniającym tracheole a komórkami ciała.

Larwy owadów żyjące w wodzie oddychają skrzelotchawkami. Są to cienkościenne blaszki na odwłoku prowadzące do właściwych tchawek. U owadów występuje więc bezpośrednie dostarczenie tlenu do każdej komórki ciała z pominięciem układu krążenia. Zapewnia to wysoką wydajność wymiany gazowej, niezbędną do lotu.

Układ krwionośny - otwarty, leży po grzbietowej stronie ciała. Składa się z wielokomorowego serca i krótkiej aorty. 

Układ nerwowy - leży po stronie brzusznej, tworzą go:

• część głowowa – zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe
• część tułowiowa
• część odwłokowa

Układ nerwowy może być typu łańcuszkowego lub drobinkowego. Składa się z węzła głowowego, unerwiającego oczy i czułki oraz łańcuszka brzusznego unerwiającego odnóża i narządy wewnętrzne.

Układ pokarmowy owadów rozpoczyna się otworem gębowym, opatrzonym aparatem gębowym w zależności od rodzaju pokarmu (u ważek - typ gryzący). Ektodermalne jelito przednie składa się z gardzieli (która może pełnić funkcje ssące), przełyku, wola, gdzie odbywa się wstępne trawienie pokarmu oraz wchłanianie.

Na końcu jelita przedniego znajduje się żołądek, który służy do mechanicznego rozdrabniania pokarmu. W jelicie środkowym odbywa się trawienie ostateczne oraz wchłanianie. Jelito zaopatrzone jest w liczne zachyłki zwiększające powierzchnię chłonną. Formowanie kału oraz defekacja następują w jelicie tylnym.

Narządem wydalniczym owadów są cewki Malpighiego, które wydalają kwas moczowy w postaci kryształków. Ich ilość świadczy o poziomie metabolizmu.
Wydaliny u owadów - kwas moczowy, mocznik, węglan wapnia, sole kwasu szczawiowego, amoniak, kwas salicylowy. Cewki mogą również wydzielać enzymy trawienne i substancje przędne.


2 235

budowa wewnętrzna odwłoka ważki, odwłok ważki budowa, odwłok owada budowa, układy wewnętrzne owadów opis, budowa odwłoka ważki opis, co jest w odwłoku, budowa odwłoka owada informacje, budowa odwłoka ważki zachwycone