Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum - SAMICA

Wygląd samicy szablaka zwyczajnego (na podstawie znalezionych opisów):

• nogi z żółtymi lampasami
• ubarwienie dojrzałej samicy podobne do dojrzałego samca
• oczy - brązowe (góra), zielone lub brązowe (dół)
• klinowaty szew między okiem złożonym a czołem
• czoło - jasne
• nadustek, wargi i żuwaczki - jasne, żółtawe, podobnie jak u samca
• na odwłoku cienka linia kresek - trójkącików
• narządy analne - żółte, żółtawe
• ubarwienie odwłoka: jasnożółty (młode), brązowo-czerwony (dojrzała), brązowawy, zszarzały, ciemny (stare)
• odwłok z wierzchu czerwonawy, boki żółte (dojrzałe)
• płytki zakrywające ujście narządów płciowych (między 8 i 9 segmentem - od spodu) są ustawione pod kątem 90° do odwłoka - cecha bardzo charakterystyczna!
• tułów - brązowy, często nieco jaśniejszy niż u samca; boki jednolicie ubarwione z czarnymi wąskimi szwami
• pterostigmy - brązowe
• żyłki skrzydeł - czarne; brak zażółceń na skrzydłach

 Dla mnie to trochę skąpy opis (nie do końca umożliwiający mi bezbłędne rozpoznanie, zwłaszcza, że sporo zdjęć wykonałam z lotu ptaka), przechodzę zatem do analizy zdjęć samic szablaka zwyczajnego. Uważam, że to najlepsza metoda na zapamiętanie cech wyglądu, ale także na uściślenie opisu i znalezienie dodatkowych znaków charakterystycznych.

Młoda samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatum 
Autor zdjecia Korall

Młoda samica szablaka zwyczajnego ma żółto ubarwiony odwłok z wyraźnymi liniami czarnych znaków: na 8 i 9 segmencie czarne plamki na linii grzbietowej, z boku przerywana linia długich kresek, nad nią widoczne ciemne przetchlinki. Dolna krawędź również zaczerniona, a pod nią widoczny aż do 5 segmentu biały nalot od spodu odwłoka. Łączenia segmentów jasne. Między 8 a 9 segmentem widoczna prostopadle odchylona płytka chitynowa. Narządy analne żółtawe, w kolorze odwłoka. Nogi wyraźnie zażółcone. Tułów żółtawy po bokach z czarnymi szwami, ale śródplecze jest brązowe z jasnym znakiem (smugą - to nie refleks światła). Nasady skrzydeł jasne, nie odróżniają się jeszcze od jasnobrązowego kolorytu śródtułowia. Pterostigmy ciemne, żyłki skrzydeł czarne. Oczy brązowe (góra), jasnozielone (dół), klinowaty szew między okiem a czołem. Czoło jasne, nadustek białawy(?), ciemię nieco ciemniejsze niż czoło (brązowawe).

Szablaki zwyczajne z kolekcji

Na podstawie poprzedniej notatki dotyczącej wyglądu samca szablaka zwyczajnego, ze swojej kolekcji wytypowałam aż siedem okazów. Poniższa prezentacja zdjęć niechaj posłuży jako ćwiczenie utrwalające i sprawdzające :-). Ograniczam się do 1-2 fotografii każdego z siedmiu okazów, za to chętnie krótko omówię najbardziej charakterystyczne cechy wyglądu szablaka zwyczajnego, by w przyszłości nie pomylić go z, ponoć bardzo podobnym, szablakiem późnym. Niektóre zdjęcia są kiepskiej jakości, ale będzie można się przekonać, czy nawet na niewyraźnych ujęciach, możliwe jest rozpoznanie gatunku.
Klikając w zdjęcie można zobaczyć je w pełnym rozmiarze.

Oto pierwszy z nich, sfotografowany 18 sierpnia 2013 na ścieżce Ważek w Moim Lesie. Szablak przysiadł na piaszczystym podłożu, zdjęcia robiłam z odległości ponad metra i tylko z góry. Teraz doskonale widzę cechy charakterystyczne: jasne zygzakowate smugi na brązowym śródpleczu, żywo czerwone nasady skrzydeł, czerwony odwłok z widocznymi przetchlinkami i jaśniejszymi łączeniami segmentów. U nasady odwłoka, tuż przy zatułowiu dwa czarne pierścienie. Listki na śródpleczu obwiedzione czarną linią, bruzda jasna. Przydatki analne jasne, cieliste.

Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) samiec. Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-18

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum - SAMIEC

Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) należy do grupy szablaków żółtonogich. W Polsce występuje bardzo pospolicie także w górach do wysokości 1800 m n.p.m.
W Europie północnej występuje powszechnie, ale im dalej na południe, tym jest rzadziej spotykany. Praktycznie nie występuje we Włoszech, Hiszpanii, Grecji i na Bałkanach.
Gatunek często mylony z szablakiem późnym (dawniej zwanym podobnym) ze względu na podobne rozmiary i ubarwienie. Cechą odróżniającą jest nieobecność szwu między okiem a czołem u szablaka późnego.

• Długość ciała  -   35-40 mm
• Rozpiętość skrzydeł  -   50-60 mm
• Siedliska  -   wody stojące różnego typu (stawy, rowy wypełnione wodą), także nad wodami wolno płynącymi
• Okres występowania imagines  -  od (czerwca) lipca do pierwszych przymrozków w październiku

 

Wygląd samca szablaka zwyczajnego:

• nogi -  czarne z żółtym lampasem
• czarny klinowaty szew między okiem a czołem (bardzo podobny szablak późny nie posiada go w ogóle - to główna cecha odróżniająca oba gatunki)
• czoło - jasne
• oczy - brązowe (u młodzików brązowo - zielone)
• szyja - krótka
• ubarwienie samców - żywsze, bardziej kolorowe niż u samic
• tułów - dorosłe samce: brązowy, jednolicie ubarwiony, po bokach odcień czerwonawy (szablak późny ma dwie żółte plamy); u młodych samców występuje jasna plamka [gdzie?]
• odwłok - głęboko czerwony z wierzchu, po bokach cienkie czarne linie; na 1 i 2 segmencie czarne znaki; spód odwłoka ciemny z czerwonawymi plamami
• młody samiec (niewybarwiony) jest bardzo podobny do samicy - żółty. Odróżniają go tylko narządy analne oraz wtórny aparat kopulacyjny
• narządy analne - żółtawe
• żyłki na skrzydłach -  w przedniej części skrzydeł część żyłek brązowo-czerwona, pozostałe są czarne
• pterostigmy  -  brązowo-czerwone, u młodzików - jasnobrązowe, żółtawe lub szare

Gody odbywają się we wrześniu. Podczas kopulacji oraz składania jaj samiec trzyma samicę za głowę przy pomocy przydatków analnych. Podobnie jak i inne gatunki szablaków, początkowo pary składają jaja w tandemie, a po pewnym czasie samce uwalniają samice i obserwują dalszy proces składania jaj siedząc na pobliskiej roślinie. Samica składa jaja w płytkiej wodzie lub wilgotniej ziemi blisko wody. Jaja zimują w miejscu złożenia, a wiosną podczas roztopów są wymywane na głębszą wodę, gdzie rozwijają się larwy.
Tandemy (samiec trzymający samicę za głowę) często zwisają na roślinach zielnych (przed lub po kopulacji).

Larwa posiada spore kolce boczne na 8 segmencie. Przeobrażenie w imago może następować nawet w sporej odległości od wody. 

Tułów ważki - owada. Budowa

Jak zbudowany jest tułów ważki (z podrzędu różnoskrzydłych, do których zaliczają się szablaki)? Co się w nim znajduje? Z pewnością to samo co u i innych owadów. Ale co? I jak to wszystko spamiętać? Spróbuję to jakoś ogarnąć.

Tułów ważki (thorax) to drugi odcinek ciała, składający się z trzech segmentów:

• przedtułów (prothorax) - bardzo krótki, od strony grzbietowej mało widoczny (przedplecze)
• śródtułów (mesothorax)  - środkowa część tułowia wyposażona w pierwszą parę skrzydeł i drugą parę odnóży. Górna część śródtułowia to śródplecze
• zatułów  (metathorax)  - ostatnia część tułowia położona przy odwłoku, występują na niej: druga para skrzydeł i trzecia para odnóży oraz przetchlinki (po jednej z każdej strony)

Części tułowia ważki. Przednia część śródtułowia nazywana jest śródpleczem.

Szablak krwisty Sympetrum sanguineum - SAMICA

Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum)
autor zdjęcia Mathias Krumbholz

Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum) opisywana jest następująco:

• nogi czarne
• oczy - brązowe (góra), zielone (dół), zmieniają kolor z wiekiem; kolorystyka bardziej kontrastowa niż u samców
• czarny szew między okiem a czołem
• czoło, nadustek, wargi i żuwaczki - jasne, żółtawe
• skrzydła - zażółcone u nasady (podobnie jak samce), żyłki czarne
• pterostigmy ciemne
• tułów piaskowożółty (ochra) z czarnymi szwami (po bokach)
• ubarwienie - jasne (młode), złoto-żółte, żółto-brązowe brązowawe, rzadziej czerwonawe (dojrzałe), zszarzałe (stare)
• na odwłoku czarne znaki na 8 i 9 segmencie oraz czarne znaki wzdłuż boków (czarne trójkąty skierowane ku przodowi). Na spodzie odwłoka często występuje szary nalot. Z wiekiem wierzch odwłoka może przybierać czerwony kolor
• przydatki analne - żółte
• od spodu odwłoka, między 8 i 9 segmentem nieco odchylona płytka zasłaniająca ujście narządów płciowych
• wielkość - nieco mniejsza od samca

Ciekawe co jeszcze uda mi się zaobserwować u samic szablaka krwistego, jakie cechy wyróżniają ją spośród innych, także najczęściej żółtych lub brązowawych samic szablaków?
Przechodzę zatem do opisu zdjęć zamieszczonych na stronie DragonflyPix. Oto kilka notatek:

Szablak krwisty Sympetrum sanguineum - SAMIEC

Szablak krwisty (Sympetrum sanguineum) należy do grupy czarnonogich. To jeden z najpospolitszych gatunków ważek występujących w całej Polsce (do wysokości 1100 m n.p.m.). Jest to gatunek euroazjatycki - występuje powszechnie w regionach o umiarkowanym klimacie, a więc niemal w całej Europie (z wyjątkiem rejonów najbardziej wysuniętych na północ [w Skandynawii] i na południe [w Hiszpanii]), syberyjskiej części Azji, a także w Afryce do północnej Sahary.
Nazwę gatunkową (sanguineum - krwawy, choleryczny, krewki?) szablak krwisty zawdzięcza żywo czerwonemu ubarwieniu odwłoka oraz energicznemu sposobowi latania.
Zasiedla wszelkiego typu wody stojące, w tym zbiorniki okresowe i wolno płynące: zarośnięte stawy, jeziora, kanały, rowy, często w lesie. Preferuje małe zbiorniki, wody z bujną roślinnością bagienną lub trzcinami. Mogą być to stałe miejsca eutroficzne, ale również sezonowo mokre bagna.
Szablak krwisty może rozmnażać się także w wodzie słonawej, unika jedynie wód szybko płynących oraz kwaśnych.

• Długość ciała  34-37(39) mm;    samice są nieco mniejsze od samców
• Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 55-60 mm
• Okres występowania imagines:     od połowy czerwca do października. Szczyt aktywności przypada na sierpień i wrzesień.

Wygląd samca szablaka krwistego:

• nogi czarne
• odwłok - jaskrawy ciemnoczerwony (u dojrzałych), najbardziej intensywny czerwony kolor spośród wszystkich gatunków szablaka. Na segmentach 6-8 odwłok rozszerzony (choć nie tak bardzo jak u szablaka przypłaszczonego), co nadaje mu kształt maczugi. Czarne plamki na segmentach 8 i 9. Wzdłuż dolnej krawędzi boków odwłoka - czarne plamki (kreski) układające się w linię.
• tułów - niemal jednolicie brązowoczerwony, głęboko rdzawy
• przydatki analne czerwone (ciemniejące z wiekiem) i duże - wewnętrzne (dolne) niewiele krótsze od zewnętrznych (górnych).
• skrzydła zabarwione przy nasadach na ciemnożółto, bursztynowo, pomarańczowo. Część żyłek przy nasadach - czerwonawa. Jest to dobrze widoczne w pozycji spoczynku.
• pterostigmy - ciemne, czasem czerwonawe. 
• czoło - malinowoczerwone 
• oczy dojrzałego samca malinowo-czerwone. Między okiem a czołem występuje czarny szew!
• młodociany samiec jest złoto-żółty, ubarwieniem przypominający samicę (odróżniają go jednak: wtórny aparat kopulacyjny oraz wygląd narządów analnych)

Szablaka krwistego można odróżnić od bardzo podobnych gatunków z grupy żółtonogich: szablaka późnego oraz zwyczajnego po czarnych nogach. Można też czasem pomylić szablaka krwistego z niedojrzałym szablakiem czarnym (czarnonogim).
Znalazłam także wzmiankę o charakterystycznym kształcie tułowia szablaka krwistego. O ile dobrze zrozumiałam i przetłumaczyłam, jego brzuch nie jest płaski - rozszerza się w miejscu gdzie łączy się z "klatką piersiową", w jednej trzeciej długości (od końca), gdzie widoczny jest wyraźny punkt zaciskowy(?). Rzeczywiście, tułów szablaka krwistego widziany z boku sprawia wrażenie dość masywnego, mocnego. Gdyby podzielić jego tułów na 3 odcinki - dwa pierwsze są wyraźnie szersze, uwypuklone, natomiast ostatnia część mocno zwęża się ku odwłokowi. Linia brzuszna jest załamana ku górze, a u innych gatunków (wszystkich? Tego nie wiem, ale odtąd będę zwracać na to uwagę) linia brzuszna jest prosta.

Szablak żółty Sympetrum flaveolum - SAMICA

Samica szablaka żółtego (Sympetrum flaveolum)
autor zdjęcia: James Lindsey at Ecology of Commanster

Samica szablaka żółtego (Sympetrum flaveolum), choć jest inaczej ubarwiona, także posiada zażółcenia na nogach. To jedyna "pociecha" w tej różnorodności (i podobieństwie zarazem) wyglądu i ubarwień gatunków szablaków, że ubarwienie nóg jest takie samo dla danego gatunku, niezależnie od płci.
Opis gatunku szablaka żółtego znajduje się w poprzedniej notatce o samcu, a teraz opiszę wygląd samicy na podstawie informacji, do których udało mi się dotrzeć:

• ubarwienie żółtobrązowe,
• odwłok - posiada bardzo charakterystyczne szerokie, czarne pasy wzdłuż dolnej części każdego boku. Spód odwłoka poniżej tego pasa jest biały. Na 8 i 9 segmencie podłużne czarne plamki
• skrzydła samic są w różnym stopniu zabarwione na żółto. Często spotykaną formą jest żółte zabarwienie obu par skrzydeł aż poza węzełki. Rzadko występuje redukcja zażółcenia skrzydeł do niewielkiego obszaru przy nasadach. U 5% samic zażółcenia niemal nie występują
• pterostigmy czerwonawe, podobnie jak u samców
• czoło żółte
• oczy brązowo-czerwonawe (góra) i żółto-zielone (dół)
• tułów - ciemnożółty jaskrawszy z wierzchu
• nogi czarne z żółtymi (jasnobrązowymi) lampasami

Treningowe zdjęć opisywanie

Przy okazji opracowywania notatki o szablaku żółtym sporządziłam kilka opisów jego wyglądu na podstawie zdjęć. Odnoszę wrażenie, że metoda formułowania w słowa dostrzeżonych szczegółów u różnych okazów tego samego gatunku, bardzo pomoże mi w późniejszym ich rozpoznawaniu. Każdorazowe zwracanie uwagi na poszczególne elementy ciała (kształt, ubarwienie, znaki szczególne) jest świetnym ćwiczeniem dla oka i pamięci.
Dlatego, nim przejdę do kontynuacji treningowego opisywania zdjęć samców i samic danego gatunku odnotuję pewne zasady, których zamierzam trzymać się w przyszłości:

• w pierwszej kolejności będę opisywać samca. W notatce o samcu będą znajdowały się wszystkie informacje o gatunku, do których dotarłam lub dotrę w przyszłości, stąd notatka "o samcu" może być rozbudowywana
• każda notatka o gatunku ważki będzie zawierała zbiór informacji ogólnych (źródła polskie i zagraniczne), opisy treningowe na podstawie zdjęć ze strony DragonflyPix (nr zdjęcia będzie zaopatrzony w link umożliwiając podgląd w osobnym oknie) oraz moje podsumowanie w stylu: po czym zdecydowanie (oraz warunkowo) rozpoznałabym konkretny gatunek
• następna notatka będzie dotyczyła samicy tego samego gatunku (postaram się, by notatki następowały kolejno po sobie)
• do czasu nabrania wprawy w rozpoznawaniu gatunków (co potrwa!) będę trzymała się powyższego podziału na samca i samicę (oddzielne notatki)
• ponieważ notatka o samicy będzie tworzona zawsze po opracowaniu informacji o samcu oraz gatunku, dopiero w tej drugiej notatce (dotyczącej samicy) będę dokonywać dodatkowych porównań samca i samicy (cechy wspólne, charakterystyczne różnice)
• notatki, w tym opisy treningowe (przewiduję około pięciu) prawdopodobnie będą korygowane (dopieszczane), gdy zajdzie taka potrzeba
• liczę na to, że po opracowaniu każdej notatki będę w stanie od razu stwierdzić, czy dane mi było sfotografować samca lub samicę omawianego gatunku. Jeśli tak - zamieszczę swoje zdjęcia. W przeciwnym razie skorzystam ze zdjęć z dostępnych źródeł (Wikipedia, itp.) podając autora i źródło
• spodziewam się, że moje spostrzeżenia z oględzin szablaków zawarte w podsumowaniach wniosą co nieco do skromnych (jak na moje potrzeby) opisów ich wyglądu dostępnych w internecie.

Szablak żółty Sympetrum flaveolum SAMIEC

Szablak żółty (Sympetrum flaveolum) należy do grupy żółtonogich. W Polsce jest gatunkiem pospolitym. Ponadto występuje w całej Europie (także w Skandynawii czy Wielkiej Brytanii) oraz w północnej i środkowej części Chin; w Pirenejach spotykany nawet na wysokości 2.500 m n.p.m.). Sympetrum flaveolum jest jednym z pięciu środkowoeuropejskich gatunków szablaka.
Zasiedla ciepłe wody stojące wszelkiego typu (np. małe, płytkie zbiorniki oraz wypełnione wodą rowy); można go spotkać w pobliżu stawów z bujną roślinnością wzdłuż linii brzegowej (trzciny), nad rozlewiskami w obszarach zalewowych rzek (z silnymi wahaniami poziomu wody), podmokłych łąkach i na torfowiskach stawowych, a także na otwartych przestrzeniach z dala od wody. Ma tendencje do przemierzania niezbyt odległych tras. Dla odpoczynku zwykle przysiada na niewysokiej roślinności.

• Długość ciała: od 32 do 37(38) mm, samce są większe od samic
• Rozpiętość skrzydeł 50 - 60(64) mm       [wg różnych źródeł - zastanawiająca rozbieżność]
• Czas występowanie imagines - od czerwca do pierwszych dni października
• Obszar występowania w Polsce - cały kraj (w górach do wys.1600 m n.p.m.) 

Samiec szablaka żółtego Sympetrum flaveolum

Cechy charakterystyczne samca szablaka żółtego: 

• nogi z wąskim żółtym, a raczej złoto-brązowym lampasem
• odwłok - pomarańczowo-czerwony; po bokach, wzdłuż dolnej krawędzi wyraźna, gruba linia złożona z czarnych plamek; na 8 i 9 segmencie odwłoka - dwie podłużne czarne plamki.
• skrzydła II pary - zabarwione nieregularnie lecz wyraźnie na żółto-pomarańczowo od nasady aż po trójkąty środkowe; przednie skrzydła zażółcone są nieznacznie
• żyłki na skrzydłach - czarne w miejscach bezbarwnych, a żółte i czerwonawe w miejscach zabarwionych
• pterostigmy - czerwonawe, jasnobrunatne; jednobarwne
• tułów jasnobrązowy, brązowo-pomarańczowy, jednolicie ubarwiony, po bokach czarne linie
• oczy - ciepły odcień brązu, brązowo-czerwone (góra), brązowe, zielone, brudnozielone (dół) 
• czoło - jaskrawopomarańczowe (u dojrzałych), czerwonawe (u starszych), niemal żółte u młodzików

Szablaki - opis rodzaju

Sympetrum, zwyczajowo nazywane szablakami to liczny rodzaj ważek z rodziny ważkowatych (podrząd Anisoptera - różnoskrzydłe). W Polsce występuje tylko 9 spośród 61 odkrytych (dotąd) gatunków. Ponad 50 z nich żyje w w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Podobno w Europie występuje około 13 gatunków. Żaden z gatunków szablaka nie pochodzi z Australii.
Ważki z rodzaju Sympetrum pod względem wielkości określane są jako niewielkie. Długość ich ciała wynosi od (29)30 do 44 mm. Najdłuższe polskie szablaki osiągają 40 mm (zob. porównanie).
Większość szablaków pojawia się późnym latem i dożywa jesieni (pierwsze przymrozki to kres ich życia). Można je spotkać na łąkach, nad stawami, rowami, torfowiskami i w lasach.

Szablaki charakteryzują się smukłym odwłokiem, który jest koloru:

• czerwonego o różnym natężeniu barwy (od jasnej, czerwonawej do bardzo intensywnego) - u wszystkich dojrzałych samców i niektórych samic. Wyjątkiem jest samiec szablaka czarnego (szkockiego) o czarnym odwłoku. Intensywność barwy zależy od gatunku i wieku osobnika.
• żółtego, żółto-złotego - u większości samic oraz u niedojrzałych samców, które ubarwieniem ciała (nawet oczu) bardzo przypominają samice swojego gatunku; posiadają jednak wtórny aparat kopulacyjny. W miarę dojrzewania przybierają intensywniejsze barwy i czerwienieją.

U starych osobników (szablaki żyją kilka tygodni) ubarwienie ciała, a zwłaszcza odwłoka brązowieje, "płowieje" tracąc intensywność - występuje dymorfizm wiekowy.
Na odwłokach szablaków u obu płci występują również czarne znaki (plamki, trójkąty, linie), których układ i kształt jest zależny od gatunku, ale i płci. Znaki te mogą być bardzo pomocne przy oznaczaniu gatunków - dla doświadczonych :-)

Systematyka ważek

Ku pamięci! O pokrewieństwie między wymarłymi owadami z rzędu np. Protodonata (rzędów było znacznie więcej, oczywiście) a współczesnymi ważkami czy jętkami, można mówić tylko w sensie "siostrzanym", gdyż wszystkie te owady zaliczane są do odrębnych rzędów, które w zamierzchłych czasach miały wspólnego przodka. Tak mówi teoria ewolucji :-).
Owady z rzędu Protodonata  nie były więc prototypem współczesnych ważek Odonata.
Podobnie rzędów Protanisoptera czy Protozygoptera nie należy traktować jako przodków ważek różno- i równoskrzydłych - takimi nazwami obdarzono rzędy owadów, które badaczom ich skamielin... trochę je przypominały.

Patrząc na ważkę równoskrzydłą w spoczynku składającą skrzydła wzdłuż lub nad odwłokiem oraz na ważkę różnoskrzydłą przysiadującą z zawsze rozpostartymi skrzydłami, gołym okiem widać spore różnice oraz pewne podobieństwa. Gdyby w pobliżu przysiadł owad z rzędu Prodonata, z pewnością znalazłoby się niemało podobnych cech, ale chyba jednak jeszcze więcej różnic. Określenie go pojęciem "ważka" byłoby z pewnością obłożone przymiotnikami, świadczącymi o sporej rezerwie wobec przyjętego naprędce oznaczenia.

Znalazłam diagram przedstawiający zależności pomiędzy rzędami owadów w obrębie podgromady uskrzydlonych, w którym znalazły się także rzędy wymarłe:

Diagram przedstawia relacje pomiędzy rzędami owadów w obrębie podgromady Pterygota (uskrzydlone).   źródło

Oto w miarę pełna systematyka ważek [w Wikipedii zaznaczono jednak, że filogeneza, czyli pochodzenie wg pokrewieństwa ważek (Odonata) dotąd nie została wyjaśniona]:


Królestwo:         zwierzęta                                    (Animalia)
Podkrólestwo:     tkankowce właściwe                  Eumetazoa
Nadtyp:                pierwouste                                  Protostomia
                             wtórnojamowce                            (Coelomata)
Typ:                         stawonogi                                      (Arthropda)
Podtyp:                      tchawkowce                                   (Tracheata)
                                   sześcionogi                                    (Hexapoda)
Gromada:                     owady                                              (Insecta)
Podgromada:                  uskrzydlone                                      (Pterygota)
Dział:                                owady pierwotnie skrzydlate             (Pterygogoenea)
Poddział:                             pierwotnoskrzydłe                              (Paleoptera)
Rząd:                                    ważki                                                     (Odonata)
Podrzędy:
 - różnoskrzydłe                                           - (Anisoptera)
 - równoskrzydłe                                          - (Zygoptera)


Skrócona systematyka ważek współczesnych najczęściej przedstawiana jest tak:

Królestwo:     zwierzęta

Typ:               stawonogi

Gromada:       owady

Podgromada:   uskrzydlone  (Pterygota)

Rząd:                ważki            (Odonata)

A poniżej kilka przykładów systematyki wymarłych gatunków, rodzin lub rodzajów owadów. Oczywiście wybrałam te przypominające ważki - największe, a przez to najbardziej popularne, odnotowane w internecie.
Postaram się więcej nie używać słowa praważka (niewłaściwie mi się kojarzy). Pozostawię je tylko jako etykietę.

Protodonata - czy to praważka?

Dlaczego praważki nie ewoluowały, zatem nie mogą być praprzodkami współczesnych ważek? 
Bo wymarły? Prawda! Ale to tylko jeden z powodów.
Lektura artykułu (link) o zwiększaniu, bądź zmniejszaniu się rozmiarów ciała ssaków w ciągu ostatnich 65 milionów lat skłoniła mnie do rozmyślań o tym, czy coś podobnego mogło wydarzyć się także wcześniej, 350 -300 milionów lat temu w przypadku owadów, a konkretnie ważek (praważek). 
Wyobraziłam więc sobie taką praważkę - wielkiego drapieżnego owada, króla przestworzy - z braku konkurencji. Nim sięgnęłam po kalkulator, by obliczyć ile czasu (w latach) potrzebowałoby sto tysięcy (a może znacznie mniej?) pokoleń praważek na zmniejszenie rozmiarów ciała z około 40 cm do powiedzmy 10 cm, spróbowałam wyobrazić sobie cykl życiowy jednego pokolenia.

Jak długo trwał cykl życiowy praważki - od jajeczka poprzez wielokrotnie liniejącą larwę do imago (postaci dorosłej)?

Zdaje się, że nie odnaleziono skamieniałości larw praważek (ani innych owadów?). Dla uproszczenia przyjmuję więc, że była ona podobna do larw współczesnych ważek, ale ze względu na gigantyczną wielkość ciała dorosłego owada - także musiała osiągać większe rozmiary. Jeśli postać imago miała 40-43 cm długości, to larwa dorastała do 20, a może i 30 cm (na temat larw nie mam większej wiedzy, ani własnych obserwacji).
Larwy współczesnych ważek przechodzą około 10 wylinek (larwy jętek 20-30!) - czy ta ilość była wystarczająca dla larwy wielkiej praważki? Ilu lat potrzebowała larwa praważki, by osiągnąć zdolność do przeobrażenia się w imago? Przypuszczam, że trwało to znacznie dłużej niż obecnie, właśnie ze względu na osiągany rozmiar. 
Nawiasem mówiąc, życie imago mogło być zaplanowane na dłużej niż 4 miesiące (tyle podobno mogą żyć większe gatunki współczesnych ważek). 
Ciekawi mnie, czy długość życia współczesnych organizmów ma związek z ich wielkością? Czy dużo jest odstępstw od, moim zdaniem, logicznego założenia, że większym organizmom (w obrębie gromad i podgromad) "pisany" jest dłuższy żywot?

Ale wracam do larwy wielkiej praważki. Jeśli jej rozwój trwał wiele lat (organizm "zaplanowany" jako duży potrzebuje chyba więcej czasu na wykształcenie ciała i wszystkich narządów, prawda?), być może w tym tkwi jedna z poważnych przyczyn wymarcia gigantów? Możliwe, że wystąpiły jakieś "okoliczności przyrody", które unicestwiły nie tyle imagines, co larwy i/lub miejsca, w których dotąd rozwijały się latami. 
Długość życia "polskich" ważek w stadium imagines determinowana jest porami roku - przeobrażenia następują od wiosny do jesieni, ale poza wyjątkami (straszka syberyjska), dorosłe owady giną z nastaniem pierwszych przymrozków. Jednak w karbonie istniały miejsca, gdzie panował klimat gorący i wilgotny oraz prawdopodobnie nie występowały pory roku. Zatem, nie temperatura otoczenia kładła kres życiu praważek, co mogłoby nieco podeprzeć moje przypuszczenie o żywocie potencjalnie dłuższym niż kilkanaście tygodni. 
Załóżmy, że cykl życiowy jednego pokolenia gigantycznych praważek trwał 10 lat, z czego, oczywiście, znakomita większość czasu to stadium larwalne.