Szablak czarny Sympetrum danae

Szablak czarny, szablak szkocki (Sympetrum danae, dawniej Sympetrum scoticum) - gatunek ważki różnoskrzydłej z rodziny ważkowatych (Libellulidae), rodzaj szablak (Sympetrum). Występuje w środkowej i północnej Europie, w Azji i Ameryce Północnej.
W Polsce pospolity na terenie całego kraju, również w górach do wysokości 1350 m n.p.m.

Zasiedla wody stojące i wolno płynące, kwaśne i płytkie zbiorniki wodne, zwłaszcza torfowiskowe i bagienne, brzegi jezior i rowów, wrzosowiska i szuwary.

• Długość -  32 do 35 mm, samica nieco mniejsza od samca. Jest to najmniejszy gatunek szablaka występujący w Polsce.
• Rozpiętość skrzydeł -  średnio 46 mm, do 55 mm
• Okres występowania imagines - od końca czerwca do początku września (najbardziej aktywny późnym latem).

  Głowa samicy szablaka czarnego (Sympetrum danae) - oczy brązowo-żółtawe, czoło i ciemię żółte, wyraźny czarny szew między okiem a czołem. Na brązowym (od góry) tułowiu widoczny charakterystyczny dla gatunku czarny trójkąt.
(autor zdjęcia: Piet Spaans - źródło)  

Opis wyglądu szablaka czarnego:

Oczy - górna część oczu od barwy jasnobrązowej do czarnej; dolna - jasnozielona. Młode osobniki i samice mają oczy jaśniejsze (brązowo-zielonkawe), dorosłe samce - czarno-zielone. Oczy przylegają do siebie na wąskim odcinku.

Czoło - u samca dwubarwne: z wierzchu czarne, boki żółte (śniade). Czoło samicy żółte w czarnej oprawie. Wyraźny czarny szew między okiem a czołem.

Ciemię - ciemię czarne, z wierzchu żółte.

Skrzydła - przeźroczyste, czarno użyłkowane, u samic lekko zażółcone u nasady. Membranule białawe.

Pterostigmy - u samców czarne, u samic nieco bledsze; u młodych osobników - białe. Pterostigma wydłużona, ale tylko o około dwa razy dłuższa niż szeroka.

Nogi - u samca w całości czarne, u samicy - czarne, z wyjątkiem żółtych bioder. U osobników teneralnych mogą być jeszcze niewybarwione i jasne.

Tułów - niemal czarny, metaliczny (u samców) i czarno-brązowy (u samic) z dwoma żółtymi pasami na bokach, pomiędzy którymi znajduje się pas czarny z niewielkimi, żółtymi plamkami. W widoku od góry na tułowiu widoczny jest czarny trójkąt (cecha charakterystyczna samic). Narządy analne - u samca czarne, u samicy - jasne, żółte

Odwłok samca - przewężony pośrodku (najbardziej w obrębie S4), ku końcowi nieco rozszerzony wrzecionowaty, czarny. Na bokach i wierzchu najszerszych segmentów (S7 i S8) występują żółte plamki. U bardzo młodych samców odwłok jest żółty z czarnymi plamami po bokach (podobnie jak u samic), ale przydatki analne i tak są czarne.

Odwłok samicy - żółty (u starszych ciemnozłoty, u starych - zbrązowiały, zszarzały) z wyraźnymi czarnymi znakami - grube linie po bokach, zlewająca się na ostatnich segmentach. Odwłok szablasty, po bokach nieco spłaszczony, biały spód poniżej szerokiej, czarnej linii. W widoku od góry odwłok lekko zwęża się ku tyłowi. Płytka zasłaniająca ujście narządów płciowych ustawiona prostopadle względem odwłoka.

Na wierzchu odwłoka, u obu płci, na ciemnym tle segmentów 8 i 9 występuje po parze żółtych plamek.


Rozród - podobno szablak czarny to jeden z niewielu gatunków ważek, który nie składa jaj wprost do wody. Samica wyrzuca z odwłoka zapłodnione jaja, które potem lądują w wodzie. W różnych źródłach znajduję jednak odmienne opisy - zarówno składanie jaj do wody poprzez zanurzenie końcówki odwłoka w wodzie, jak i składanie jaj na brzegu zbiornika wodnego. Składanie jaj samica kończy najczęściej samotnie. Ciało larwy rozszerzone na środku, dojrzała larwa długości 14-16 mm. Głowa larwy w widoku od góry wyraźnie zwęża się od razu za oczami. Nogi dłuższe niż odwłok. Larwy wylęgają się z jaj następnej wiosny i rozwijają się bardzo szybko, polując na małe bezkręgowce wodne i przeobrażając się po zaledwie dwóch miesiącach.

Zachowania - samce często wygrzewają się w słońcu, na otwartym terenie, często na ziemi. Są dość płochliwe. Najczęściej trudno je podejść, gdyż stale odfruwają dalej, ale zdarza się, że pozwalają zbliżyć się bardzo blisko, a nawet wylądować na ręce obserwatora. , a ich lot przypomina lot szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum). Samce nie są terytorialne, ale aktywnie poszukują samic.

Samica szablaka czarnego (Sympetrum danae)
Copyright © DragonflyPix.com. Reproduced here with the artist's permission.

Niemal dojrzały samiec szablaka czarnego (Sympetrum danae) - z wiekiem samiec staje się prawie całkowicie czarny, choć niektóre jaśniejsze, matowożółte znaki mogą pozostać widoczne.
Copyright © DragonflyPix.com. Reproduced here with the artist's permission.

Dojrzały samiec szablaka czarnego (Sympetrum danae) widziany z góry
Autor zdjęcia Francisco Welter-Schultes (źródło)

Młody samiec szablaka czarnego (Sympetrum danae)
Copyright © DragonflyPix.com. Reproduced here with the artist's permission.

Szablak szkocki, szablak czarny (Sympetrum danae) - osobnik teneralny. Skrzydła jeszcze nie obeschły, pterostigmy są białe (z czasem sczernieją). Widoczny jest charakterystyczny czarny trójkąt na wierzchu tułowia, a po bokach żółte pasy przedzielone pasem czarnym z trzema żółtymi plamkami  (autor zdjęcia: Alastair Rae)

Szablak czarny (Sympetrum danae) - dorosłe samce mają czarne ubarwienie z żółtymi detalami.
Jak dotąd, spotkałam tylko jednego samca. Miało to miejsce na Łące Wschodniej 5 września 2013 r. - opis znajduje się TUTAJ

Samica szablaka czarnego (Sympetrum danae) spotkana na Łące za Lasem (fot. 16 sierpnia 2015)

Zdjęcia tej samicy (poniżej) sprawiły mi niemałą zagwozdkę. Sfotografowałam ją na tej samej łące nieopodal Mojego Lasu. Niby przypominała samicę szablaka czarnego (czarne nogi, bardzo ciemne pterostigmy, zażółcenia u nasady skrzydeł, czarne znaki na ciemnożółtym odwłoku, brązowo-zielone oczy), ale jakoś nie mogłam rozwiać wątpliwości (brak wyraźnego trójkąta na tułowiu, brak grubej czarnej linii na bokach odwłoka, mniejsza kontrastowość ubarwienia, niewidoczny czarno-żółty rysunek na boku tułowia, odwłok nie zwęża się ku końcowi).
I słusznie - to szablak krwisty. Teraz rozumiem jednak dlaczego samice szablaka czarnego bywają mylone z samicami szablaka krwistego.
Uwaga! Ze względu na dwa wyraźne, żółte pasy na bokach tułowia, szablaka czarnego można pomylić z szablakiem późnym (zwłaszcza samice). Szablak późny jest jednak większy i ma nogi z żółtym paskiem.

Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum) w pewnych okolicznościach może być pomylona z samicą szablaka czarnego  (fot. 11 sierpnia)

Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum)- jej ubarwienie jest mniej kontrastowe. Na bokach tułowia brak czarno-żółtego rysunku, a linia plamek na odwłoku jest zbyt nikła.

I jeszcze rycina przedstawiająca samca i samicę szablaka czarnego:

Szablak czarny (szkocki) - samiec, samica i samica niedojrzała  (źródło)

Załączam również opis szablaka szkockiego (obecnie obowiązująca nazwa to szablak czarny) autorstwa Józefa Dziędzielewicza, pochodzący z pracy pt. "Ważki Galicji i przyległych krajów polskich" (rok wydania 1902):

Opis szablaka czarnego, dawniej zwanego szkockim, pochodzący sprzed ponad stu lat autorstwa Józefa Dziędzielewicza.

źródło 1, źródło 2, źródło 3, źródło 4, źródło 5, więcej zdjęć - Dragonflypix 



gatunki szablaków - na dowód, że nazwa Sympetrum scoticum (Leach w Donovan, 1811) nie jest obecnie wymieniana. W jej miejsce występuje nazwa Sympetrum danae (Sulzer, 1776)


24.8..

szablak czarny, szablak szkocki, Sympetrum danae, Sympetrum scoticum, szablak czarny zdjęcia opis, szablak szkocki zdjęcia opis, Sympetrum danae zdjęcia opis, Sympetrum scoticum zdjęcia opis, szablak czarny ważki zachwycone, szablak szkocki ważki zachwycone, Sympetrum danae ważki zachwycone, Sympetrum scoticum ważki zachwycone, szablak czarny samiec samica, Sympetrum danae samica samiec