19.09.2014

Samice szablaka późnego z kolekcji


Skoro potrafię już rozróżnić samicę od samca szablaka (po znacznie masywniejszym odwłoku oraz krótszych i szeroko rozstawionych przydatkach analnych), to biorąc pod uwagę jeszcze 3-4 cechy, jestem w stanie wskazać samicę szablaka późnego. Pierwszą z nich są żółtawe lampasy na nogach, a drugą - owe charakterystyczne żółte (z wiekiem ciemniejące, ale widoczne) pasy na bokach tułowia, pomiędzy którymi znajduje się pas (pleuryt) ubarwiony brązowawo, czerwonawo, a nawet żółto. Trzecią cechą są duże trójkątne znaki biegnące wzdłuż boków odwłoka, na tyle wysoko, że są widoczne przy oglądzie z góry. Czwartą, niemal fundamentalną cechą jest brak szwu między okiem a czołem, ale... patrząc na wytypowane okazy z mojej kolekcji przeżywam spore rozterki.
Otóż, dopóki nie zaczęłam na poważnie rozpracowywać poszczególne gatunki szablaka, to mimo, iż wielokrotnie studiowałam zdjęcia, prawie wcale nie zauważyłam, że niektóre szablaki rzeczywiście nie posiadają szwu (między okiem a czołem).
Na moich zdjęciach będzie można zobaczyć czarne linie wzdłuż oczu złożonych, których moje, ciągle niewprawne oko nie jest w stanie ocenić - są czy nie są szwami? Gdy już poznałam szablaka zwyczajnego, którego cechuje właśnie szeroki, wypukły, wręcz rozlewający się na czoło czarny szew (zastanawiam się czy "szew" w ogóle jest właściwym określeniem), dopiero teraz widzę i mogę powiedzieć, że szablaki późne go nie posiadają. Ale...
U samców rzeczywiście nie można się go dopatrzyć (i dobrze - przynajmniej nie ma wątpliwości), natomiast u samic coś na kształt śladu szwu czasem występuje - chyba, że błędnie typuję gatunek. Porównywałam jednak te okazy ze wszystkimi chyba gatunkami szablaków i do żadnego innego nie pasują.
Dostrzegam bowiem coś w rodzaju cieniutkiej czarnej linii, z którą jako laik nie wiem co zrobić - zignorować i uznać, że szwu nie ma, czy jednak wziąć pod uwagę jej obecność i odstąpić od twierdzenia, że wytypowana samica należy do gatunku szablaka późnego (bezszwowego).
Dobrze zatem się stało, że posiadam aż sześć samic z tego gatunku, sfotografowanych z różnych stron - będzie można przyzwyczaić oko do owego braku szwu, wyczucia granicy pomiędzy czarną linią niebędącą szwem, a szwem ewidentnym :-)

Oto pierwszy okaz sfotografowany 31 sierpnia na Łące Wschodniej, czyli tam, gdzie nie "upolowałam" żadnego samca z tego gatunku. Długo zastanawiałam się czy nie popełniam błędu zaliczając tę samicę do gatunku szablaka późnego. Trzy poniżej przedstawione osobniki zostały wyeliminowane jako szablaki zwyczajne, głównie z powodu braku wyraźnego, rozlanego na czoło szwu.
Na dwóch zdjęciach poniżej mamy dojrzałą samicę (tę samą), o czym świadczy czerwone zabarwienie wierzchu odwłoka. Ma wyraźnie żółte boki bez inaczej ubarwionego pasa pomiędzy nimi (dlatego oceniam, że dość młoda). Chitynowa płytka na spodzie odwłoka jest mocno odchylona, granica między okiem a czołem jest nieco podkreślona czarną linią (uznałam jednak, że to jest cień), na brązowym śródpleczu widoczna biała smuga, ale jest i nieco jaśniejszy rysunek. Od szablaka zwyczajnego, moim zdaniem, różni się właśnie tymi żółtymi (nie brązowymi!) bokami tułowia, czerwonawymi okolicami bioder i dużymi czarnymi znakami na odwłoku (linia znaków biegnie powyżej połowy jego wysokości, więc znaki będą również widoczne od góry). Zaznaczam jednak, że na S8 i S9 brak zlania czarnych znaków bocznych i grzbietowych.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum).  Dotychczasowe oznaczenie W2013-08-30[1]
Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum).  Dotychczasowe oznaczenie W2013-08-30[1]

16.09.2014

Czego szablak nie widział


Zmysły ważek (i owadów jako takich) bardzo mnie interesują. Przy każdej nadarzającej się okazji staram się ocenić np. jak daleko widzą, na co reagują, a co ignorują w polu widzenia (dotąd nie do końca mogę wytłumaczyć wielką łatwość bliskiego podchodzenia do ważek - nie zawsze, ale bardzo często). Choć jestem zafascynowana ważkami i skwapliwie zbieram wszelkie informacje o ich wyjątkowości, to jednak nie jestem pozbawiona krytycyzmu. Obawiam się, że nie jest prawdą, iż ważki widzą na dalekie (kilkumetrowe) odległości. Zgodzę się z tezą, że posiadają najdoskonalszy wzrok spośród owadów (z racji stopnia rozwoju oczu), choć wiele malutkich insektów, które chciałam sfotografować (lub tylko się przyjrzeć) zadziwiło mnie wyczuwaniem stanu zagrożenia (dotąd nieruchome zaczynały strzyc czułkami, kręcić się, chodzić, a nawet chować lub, przeciwnie - nieruchomiały wtapiając się w tło - wystarczyło, że zatrzymałam się i zaczęłam się im przyglądać. Wyczuwają czyjś wzrok, zapach, ruch, zmianę oświetlenia, kolory, zmianę aury?)

Szablak pojawił się w pobliżu w czasie, gdy fotografowałam kwiaty dziewięćsiłu pospolitego na Suchej Łące. Przyglądałam mu się przez chwilę, podziwiając zwłaszcza metaliczny, czerwony połysk żyłek na jego skrzydłach. Nie widziałam go dobrze z boku, ani w ogóle z przodu (oczu, czoła), więc, przyznaję, wzięłam go za młodego szablaka krwistego. Zrobiłam kilka zdjęć, ale poprzestałam na tym, by wrócić do dziewięćsiłu. Dopiero na zdjęciach dopatrzyłam się żółtych lampasów na nogach oraz tego, że odwłok nie jest krwisto czerwony i nie przypomina maczugi. Jest więc to szablak zwyczajny (z grupy żółtonogich).
Szablak usiadł najpierw na suchej trawie, po chwili przesiadł się, niespełna metr dalej na suchy dziewięćsił.

Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) przysiadł na suchym, zeszłorocznym kwiatostanie dziewięćsiłu pospolitego
Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) - samiec


Po minucie (14:02) szablak poleciał przed siebie, a ja nie pofatygowałam się nawet, by śledzić jego lot i znów zajęłam się dziewięćsiłem. Tuż nieopodal, po lewej stronie rośnie mała sosenka. Szablak pofrunął właśnie w tamtą stronę. Nie miałam pojęcia, że widziałam go w ostatniej minucie życia.

14.07.2014

Terytorium pewnego szablaka


Osobniki z tego samego gatunku są bardzo do siebie podobne, jeśli nie identyczne. Nie, nie zamierzam próbować odróżniać jednego np. szablaka krwistego od drugiego. Chodzi mi o coś innego. Wspomnę jednak, że wydarzenia w życiu ważek takie jak przeobrażenie w imago, polowania, bójki i ucieczki oraz szarże pośród roślinności czy noclegi, zwykle wpływają na "powierzchowność" ważek. Zdarza się przecież, że podczas ostatniego przeobrażenia coś pójdzie nie tak i deformacji ulegną skrzydła lub odwłok. W późniejszym życiu, w czasie którego początkowo dominują pogonie za zdobyczą, ważki mogą rozerwać czy złamać któreś ze skrzydeł czy utracić kończynę (link). W trakcie walk o terytorium (i samice) również dochodzi do obrażeń. Każdego wieczora ważka musi znaleźć sobie jakieś lokum, by bezpiecznie przetrwać noc. Jeśli wybierze nieodpowiednie miejsce lub nie "przewidzi" silnego wiatru, a w pobliżu będą inne rośliny - wówczas również może dojść do uszkodzeń skrzydeł. Wiadomo jednak, że nawet znaczna utrata powierzchni skrzydeł nie przeszkadza ważce w sprawnym funkcjonowaniu.
Podsumowując - istnieje pewna szansa na odróżnienie poszczególnych osobników jeśli nadarzy się szansa na powtórne spotkanie.

11.07.2014

Długość życia ważek


Ciekawi mnie jak długo żyją ważki? Z dostępnych informacji dowiaduję się, że imagines żyją:
  • od kilku tygodni do sześciu miesięcy, jeśli jest ciepło i sucho   (źródło)
  • życie imagines trwa przeciętnie od 2 tygodni do 2 miesięcy    (źródło)
  • większe gatunki żyją do czterech miesięcy   (źródło)
  • około trzech miesięcy   (źródło)
  • poza nielicznymi wyjątkami maksymalna długość życia imago wynosi 2 miesiące   (źródło)
  • w naszej strefie klimatycznej istnieje dysproporcja długości fazy larwalnej, trwającej od kilku miesięcy do 3, 4 lat, i dorosłej - od kilkunastu do kilkudziesięciu dni   (źródło)
  • pomijam źródła podające, że "ważki żyją kilkanaście godzin do doby", jako niewiarygodne (nie podano żadnych gatunków). Sądzę, że autorzy tych wieści mylą ważki z jętkami.

Niemal wszystkie gatunki ważek występujące w Polsce, po długim okresie życia larwalnego (trwającym zwykle około roku - np. szablaki, dwóch - np. trzepla zielona, żagnica wielka) i przeobrażeniu przechodzą okres młodzieńczy (juwenilny), trwający do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej. W tym okresie ważki intensywnie odżywiają się polując na różnego rodzaju drobne owady (komary, muszki, muchy, czasem także... inne ważki) - są wyłącznie mięsożerne.
Dorosłe życie ważki jest zwykle krótsze niż okres młodzieńczy. W tym czasie ważki nadal chętnie polują, lecz najsilniejszym instynktem determinującym ich zachowanie jest instynkt przedłużenia gatunku.

9.07.2014

Szablak krwisty - młody samiec


W tym roku pierwszego szablaka zauważyłam 5 lipca w Moim Lesie. Jest to młody osobnik, nie do końca wybarwiony, dlatego dość długo wahałam się czy właściwie określiłam gatunek. Na pewno  jest to samiec. Co przemawia za tym, ze jest to szablak krwisty?
Przede wszystkim czarne nogi.
Jeśli nie szablak krwisty to byłby to:
  • Szablak czarny (szkocki) Sympetrum danae -  niemożliwe, bo młody samiec byłby żółty (miodowożółty) z czarnymi znakami. W żadnym razie nie wystąpiłoby zabarwienie czerwone (kolor żółty z wiekiem zmieniałby się w czarny)
  • Szablak przepasany (górski) Sympetrum pedemontanum  -  niemożliwe ze względu na brak ciemnych pasów na skrzydłach. Młody osobnik byłby raczej pomarańczowy (jasnobrązowy), a jego odwłok nie posiadałby tak wyraźnego przewężenia
  • Szablak przypłaszczony Sympetrum depressiusculum - w przypadku tego gatunku można się chwilę zawahać patrząc na czerwono-żółty odwłok (spłaszczony czy przewężony??) oraz żółte boki tułowia, jednak czerwone czoło i kolor, zwłaszcza dolnej części oczu, wykluczają go. Poza tym rozpiętość skrzydeł szablaka przypłaszczonego dochodzi do 62 mm przy stosunkowo krótkim ciele (do 34 mm)
Pozostaje zatem szablak krwisty Sympetrum sanguineum.
 
Młody, nie do końca wybarwiony samiec szablaka krwistego. Tylko u samców i to nie wszystkich gatunków występuje boczne zwężenie środkowych segmentów odwłoka. Od spodu na II segmencie znajduje się wtórny aparat płciowy.

1.07.2014

Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia - SAMIEC


Trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia) opis gatunku:


Występuje od Europy wschodniej do wschodniego Kazachstanu. Zachodnią granicę stanowi rzeka Ren. Na północy - od południowej Skandynawii, przez Bałkany i północną Grecję do Kaukazu.
W Polsce gatunek chroniony prawem, choć jego populacja miejscami bywa dość liczna i niezagrożona.
 
  • Długość ciała  50-60 mm (długość odwłoka 35-42 mm).
  • Rozpiętość  skrzydeł   -  60-75(78) mm (długość tylnego skrzydła 30-36 mm).
  • Okres występowania imagines -  od czerwca do września.

Oczy - szeroko rozsunięte, nie stykają się na wierzchu głowy (jak u wszystkich gadziogłówkowatych)
W ubarwieniu przedniej części ciała (oczy, czoło, tułów, dwa pierwsze segmenty odwłoka)  zdecydowanie przeważa intensywna barwa żywozielona, urozmaicona jedynie miejscami czernią i żółcią, np. czarnymi wąskimi pasami na tułowiu czy czarnymi skrońmi z żółtymi plamami.
Pozostałe segmenty odwłoka czarne z żółtą podłużną plamą na grzbiecie i podłużną plamą na boku, bliżej początku odwłoka białawą , bliżej końca szeroką, żółtawą.
Plamy grzbietowe swym nieco trójkątnym kształtem przypominają grot strzały.
Nogi żółto-czarne.
Przydatki analne samców: górne równoległe, nieco rogalowate, zaokrąglone na końcu, żółtawe, natomiast dolny wąsko rozcięty, z ramionami słabo zaostrzonymi na końcu.

Intensywnie zielona barwa przedniej części ciała przy rozsuniętych oczach wyklucza pomyłkę z innymi gatunkami.

20.05.2014

Cztery skrzydła ważki



Pod względem zwinności i sprawności lotu (a także kształtu ciała) ważki są niedościgłymi mistrzami, cudami natury. Sekret zwrotności i efektywności lotu ważki tkwi w jej czterech niezależnie poruszanych skrzydłach, które umożliwiają błyskawiczną zmianę kierunku, przyśpieszanie, bądź zwalnianie. A dokładniej? W aerodynamicznym kształcie skrzydła, które jednak wcale nie przypomina skrzydła samolotu. Cieniutkie skrzydła ważki są pofałdowane, dzięki czemu są mocne. Mało tego, zagięcia te podczas lotu ślizgowego ważki zwiększają jej siłę nośną! Dzieje się tak dlatego, ponieważ powietrze wirujące w przestrzeniach między zagięciami tworzy strefy o bardzo małym współczynniku oporu, które wspomagają prąd powietrzny wytwarzający siłę nośną na powierzchni skrzydła.

Ptaki potrafią latać tylko w jednym kierunku (ze względu na wymóg przepływu powietrza nad skrzydłami do generowania siły nośnej). Wyjątkiem są zwinne kolibry, które potrafią zawisnąć w miejscu oraz, jako jedyne ptaki, latać do tyłu. Dodać jednak trzeba, że taki sposób latania wymaga ogromnej energii – dzienna waga zjadanego przez kolibry pokarmu to... dwukrotna masa ich ciała. Ale nawet lot kolibra nie dorównuje akrobacjom ważki, która dysponując czterema skrzydłami i może latać w górę, dół, na boki, do przodu i do tyłu bez zmiany kierunku lotu. Potrafi też unosić się w jednym miejscu bez ruchu w dowolnym kierunku (lot stojący), lub wznosić się w górę z dużą prędkością (do 60 km na godzinę, w zależności od gatunku).

18.05.2014

O skrzydłach ptaków i samolotów


Aby zrozumieć dlaczego inżynierowie aerodynamiki tak bardzo zachwycają się sposobem latania ważek (i chcieliby go wykorzystać do budowy statków powietrznych), postanowiłam przyjrzeć się nieco tematowi latania z nieco szerszej perspektywy. Dlatego dziś parę informacji o samolotach, ptakach i prawach fizyki.

Obiekty cięższe od powietrza mogą latać dzięki zjawisku, którym rządzi prawo Bernoulliego (przystępne objaśnienia tu i tu). Asymetria skrzydła ptaka lub samolotu oraz jego ustawienie pod kątem do kierunku lotu powoduje, że prędkość opływającego je powietrza jest większa u góry niż u dołu. Zatem ciśnienie powietrza jest wyższe pod skrzydłem niż na jego górnej powierzchni. Skutkiem tej różnicy ciśnień jest siła nośna skierowana pionowo do góry, która może zrównoważyć działającą w dół siłę ciężkości, umożliwiając stabilny lot.
   
Siła nośna zależy od prędkości lotu – samolot lecący zbyt wolno spadnie ziemię. Prędkość lotu może być podtrzymywana przez silnik samolotu lub siłę mięśni ptaka. Inny sposób to umiejętne wykorzystanie siły ciążenia i termicznych prądów wstępujących w locie szybowym znakomicie opanowanym przez wiele gatunków ptaków.

Podstawowe prawo mechaniki lotu. Asymetria ptasiego skrzydła, podobnie jak asymetria skrzydła samolotu, powoduje różnice ciśnień, czego konsekwencją (efektem) jest siła nośna, która pozwala latać obiektom cięższym od powietrza. (źródło)

16.05.2014

Machający skrzydłami MAV

Naukowcy zajmujący się aerodynamiką wciąż zadają sobie pytanie: Co możemy zrobić, by zbudować lekkie maszyny latające, które machają skrzydłami i bezgłośnie manewrują, bez konwencjonalnych silników lotniczych?
Inspirujące stworzenie - ważka
Technologia - Flapping Micro Air Vehicle (FMAV)

Dragonfly Insectothopter  (źródło)

W przeciwieństwie do skrzydeł samolotu skrzydła ważki są elastyczne. W przeciwieństwie do ptaków ważki posiadają dwie pary skrzydeł. Te dwa zestawy skrzydeł mogą trzepotać i odchylać się (skręcać) w różnej kolejności i kombinacji umożliwiając ważce nadzwyczaj wydajny lot, którego skopiowanie ciągle jest tylko marzeniem inżynierów aerodynamiki. 
Ważki są zdolne do zdumiewająco zwinnych manewrów, w tym latania do tyłu oraz w bok. Są one również szybkie - niektóre gatunki mogą latać z prędkością ponad 48 km/h). Dwie pary długich skrzydeł ważki trzepoczą zazwyczaj 30 razy na sekundę. Właśnie z tych powodów inżynierowie aerodynamiki szukają sposobów, by projektowane przez nich statki powietrzne naśladowały sposób lotu ważek oraz osiągały podobne możliwości (zwrotność, efektywność). 
 
Fazy lotu ważki (różnoskrzydłej)    źródło


Skoro mamy już samoloty i helikoptery, dlaczego poszukuje się innych sposobów latania?

14.05.2014

Zygoptera - informacje ogólne

Ważki równoskrzydłe (Zygoptera) to podrząd owadów z rzędu ważek (Odonata) obejmujący ok. 2900 gatunków. W większości są to ważki średniej wielkości, choć właśnie ważka równoskrzydła z gatunku Megaloprepus coerulatus ma największą rozpiętość skrzydeł (19 cm).
W podrzędzie Zygoptera wyróżnia się (obecnie) 28 rodzin, z czego przedstawiciele zaledwie czterech występują w Polsce (26 gatunków z 11 rodzajów należących do 4 rodzin).
Ważki równoskrzydłe polują nie tylko w locie na owady latające (komary, muszki, komarnice), ale mogą też chodzić po roślinach i zjadać mszyce czy pająki.

 
Oczobarwnica mniejsza Erythromma viridulum       Autor zdjęcia  Gilles San Martin 

Ważki równoskrzydłe z podrzędu Zygoptera charakteryzują się:
  • długim, cienkim odwłokiem (proporcjonalnie dłuższym niż u ważek różnoskrzydłych Anisoptera). Odwłok jest dłuższy niż skrzydło
  • dużym odstępem miedzy oczami złożonymi (większym niż szerokość oka). Oczy są stosunkowo mniejsze niż u Anisoptera
  • dwiema parami prawie identycznych skrzydeł, które w spoczynku złożone są na odwłoku górną powierzchnią do siebie lub ukośnie pochylone do tyłu. Skrzydła są mocno zwężone u nasady.
  • Zygoptera latają z mniejszą prędkością, ale mogą uderzać skrzydłami w różnych kierunkach, co zapewnia im duże możliwości manewrowania.
Celem tej notatki jest skrótowe omówienie 4 rodzin i 10 rodzajów ważek równoskrzydłych występujących w Polsce, by zyskać choćby minimalną orientację.

Rodziny Zygoptera występujące w Polsce:
  • pióronogowate (Platycnemididae)            -  1 gatunek             (1 rodzaj)
  • świteziankowate (Calopterygidae)            -  2 gatunki              (1 rodzaj)
  • pałątkowate (Lestidae)                           -  8 gatunków           (3 rodzaje)
  • łątkowate (Coenagrionidae)                     - 15 gatunki             (6 rodzajów)

Rodziny wymieniłam w kolejności uzależnionej od liczebności rodzajów i gatunków.

12.05.2014

Łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula



Łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula
  • długość ciała:  35-45 mm
  • rozpiętość skrzydeł:  48-70 mm
  • okres występowania imagines:  od połowy kwietnia do końca sierpnia
  • gatunek pospolity w całym kraju (w Tatrach do wysokości 1226 m n.p.m.). Ponadto występuje w prawie całej Europie (poza częściami skrajnie wysuniętymi na północ i południe) oraz Azji Mniejszej
  • siedliska -  wody wszelkiego typu, preferuje wody płynące i o charakterze torfowiskowym. Zasiedla małe cieki, rowy, strumienie i małe rzeczki.

Opis wyglądu łunicy czerwonej:

  • skrzydła u obu płci przeźroczyste, pterostigmy ciemne (czarne, ew. ciemnoczerwone), jednobarwne. 
  • ubarwienie ciała u obu płci z dużym udziałem barwy czerwonej (paski na śródtułowiu, odwłok) i brunatnej (głównie na tergitach śródtułowia, które połyskują miedzianym blaskiem). 
  • nogi - czarne
  • boki i spód tułowia - żółte, jaskrawożółte (u młodych osobników)
  • przedplecze - czarne, obwiedzione kolorem czerwonym  
  • głowa - czarna, część twarzowa - żółta
  • odwłok samca - segmenty 1-6 oraz S10 czerwone. S7-S9 z przewagą czarnego. Łączenia segmentów czarne.
  • oczy - ciemnoczerwone, czerwonobrązowe (góra), żółtawe (dół). 
  • narządy analne samca są czarne, górne i dolne podobnej długości
  • dymorfizm płciowy - nieznaczny
  • dymorfizm wiekowy - czerwone zabarwienie z wiekiem ciemnieje i traci jaskrawość. 

10.05.2014

Ważka czteroplama - samica teneralna



Tę samicę zauważyłam około godziny 14.00 - wisiała nisko (ok. 70 cm nad ziemią) na suchej gałązce krzewu pomiędzy trzcinami porastającymi brzeg Małego Stawu. Natknęłam się na nią przypadkiem... śledząc wzrokiem przelatującą niezdarnie komarnicę. Zastałam ją w stanie, gdy miała złożone, blade skrzydła, a golenie i stopy odnóży III pary nie nabrały jeszcze czarnej barwy, włoski na tułowiu były zmierzwione i sprawiały wrażenie wilgotnych. Tę samicę z godzinną przerwą, obserwowałam aż do godz. 15.50, podobnie jak i samca (oba osobniki znajdowały się w odległości ok. 2 m). Widziałam jak w pewnej chwili samica rozpostarła skrzydła, a po jakimś czasie zaczęła nimi energicznie machać, by potem znów niemal znieruchomieć. Dzień był ciepły i pogodny - mam więc nadzieję, że do wieczora i ta ważka wyruszyła w swój dziewiczy lot.
Wg moich pomiarów samica miała niemal 5 cm długości i ok. 7,8 cm rozpiętości skrzydeł, a więc osiągnęła maksymalną wielkość podawaną dla tego gatunku (opis gatunku).
Rozglądałam się za wylinką, ale nie znalazłam jej, podobnie jak wylinki samca.
Klikając w zdjęcia można zobaczyć je w pełnym rozmiarze.

Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata  -  ta samica teneralna ma jeszcze blade skrzydła i nie do końca wybarwione odnóża

Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata  -  samica teneralna

8.05.2014

Ważka czteroplama - samiec teneralny

Zaprezentowane tu zdjęcia przedstawiają samca teneralnego ważki czteroplamej. Zdjęcia wykonałam 6 maja 2014 r. nad Małym Stawem, w lekko zacienionym miejscu, gdzie znajdowałam już wylinki oraz osobniki teneralne szklarki zielonej. Tego dnia spędziłam tam z dwiema przerwami kilka godzin. Niestety, nie widziałam procesu przeobrażenia, ani nawet nie znalazłam wylinki tego osobnika, jak i wylinki nieco wcześniej zauważonej samicy z tego samego gatunku. Samo wyjście larwy z wody, wspięcie się na trzcinę oraz wydostanie z powłoki może trwać zaledwie pół godziny - niestety, to mi umknęło. Samiec, którego sfotografowałam był już dobrze ukształtowany i wybarwiony. Zaczęłam fotografować go ok. godz. 15.30 i obserwowałam przez ok. 20 minut. Miał już wtedy rozpostarte skrzydła, lecz włoski na jego tułowiu nadal sprawiały ważenie wilgotnych. Nie doczekałam się pierwszego lotu, musiałam wracać do domu, ale sądzę, że tego dnia zdążył go szczęśliwie odbyć.
       Możliwość obserwowania młodziutkiej ważki jeszcze niezdolnej do lotu, nieporadnej lecz pełnej uroku, była dla mnie ekscytująca i niemal wzruszająca. Mam nadzieję, że nie zestresowałam moich obiektów. W razie czego pocieszam się tym, że przebywając w pobliżu chroniłam je przed ewentualnym atakiem jakiegoś drapieżnika.

Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata  -  samiec teneralny

Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata - samiec teneralny. Jego płeć zdradza obecność wtórnego aparatu kopulacyjnego między 2 i 3 segmentem odwłoka oraz długie przydatki analne ustawione w kształt V (widoczne na następnym zdjęciu)

7.05.2014

Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata - SAMIEC

Właśnie pojawiły się ważki czteroplame z rodziny ważkowatych Libellulidae rodzaj Libellula, których dotąd nie widziałam. Najpierw natknęłam się na młodego samca, później na samicę teneralną, a po pewnym czasie wypatrzyłam teneralnego samca. Zdarzenie miało miejsce 6 maja w godzinach popołudniowych.
Prezentowany niżej osobnik minął mnie, gdy szłam ścieżką wzdłuż Małego Stawu zdążając w miejsce, w którym spotykałam wylinki oraz osobniki teneralne. Kiedy ważka przelatywała tuż obok zauważyłam jedynie, że jest dość duża i brązowa. Przystanęłam w miejscu i śledziłam wzrokiem ważkę, która po kilku metrach lotu skręciła w zarośla i zniknęła mi z oczu. Powoli podeszłam w tamto miejsce i zastałam ją siedzącą na roślinach. Odpoczywała tam spokojnie około pięciu minut, a później odleciała. Nim zaczęłam fotografować przyjrzałam się jej. Sprawiała wrażenie jakby była pokryta jasnobrązowym futerkiem. W porównaniu do innych, dotąd spotkanych ważek, ta miała znacznie grubszy odwłok i pięknie ubarwione skrzydła (czarne plamy na węzełkach i bursztynowe nasady, zaczernione nasady II pary skrzydeł kontrastujące z jasnożółtymi żyłkami).
Jest to samiec, co można poznać po wydłużonych przydatkach analnych  (wąsko rozstawionych, rozchylonych na końcach w kształt liter V) oraz smuklejszym niż u samicy odwłoku.


Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata samiec

Opis gatunku - ważka czteroplama Libellula quadrimaculata  (Linnaeus, 1758)

Długość ciała: ok. 45-48 mm
Rozpiętość skrzydeł: do 76-80 mm

Czas występowania - od końca kwietnia do końca lipca (połowy sierpnia)

Występowanie  - Ważka czteroplama występuje pospolicie w całej Polsce (w Sudetach do wysokości 1430 m n.p.m). ponadto występuje na półkuli północnej: w całej Europie (choć jest to rzadka Europie południowo-wschodniej), Azji i Ameryce Północnej.

Siedliska - wszystkie typy wód, zwłaszcza stojące. Preferuje małe baseny oligotroficzne i mezotroficzne i jeziora, ale również duże jeziora i wody z wodą słonawą.

Pokarm - osobniki dorosłe polują głównie na muszki i komary.

5.05.2014

Do czego ważki potrzebują słońca




Już pod koniec kwietnia rozpoczął się sezon na ważki. Spośród różnoskrzydłych widziałam dotąd szklarkę zieloną, a spośród równoskrzydłych całkiem sporo różnie ubarwionych okazów łątek(?). Niestety, jak dotąd nie interesowałam się ważkami równoskrzydłymi (w ubiegłym roku, późnym latem jakoś ich nie widywałam), ale teraz, skoro się pojawiły - kto wie? Może zajmę się i nimi, najpierw jednak chcę rozpracować do końca szablaki, które ostatnio zaniedbałam.
Niestety, z ważkami równoskrzydłymi mam pewien problem, o czym piszę na końcu.
Każdy kto spotkał ważkę, potwierdzi chyba, że jeśli gdzieś przysiada na dłuższą chwilę, to jest to miejsce słoneczne. Ważka wystawia całe swoje ciało na ciepłe promienie czerpiąc energię (ogrzewając się) - poprzez skrzydła oraz całe ciało. Jeśli jednak jest zbyt gorąco, wówczas ważka (różnoskrzydła) ustawia odwłok prostopadle do promieni słonecznych niczym obelisk, by w ten sposób chronić się przed przegrzaniem. Jedynie w czasie deszczu ważki kryją się pod liśćmi roślin.
Przed poderwaniem się do lotu ważki muszą zwiększyć temperaturę ciała. Jedne gatunki rozgrzewają się poprzez kurczenie i rozkurczanie mięśni pracujących podczas lotu, inne podwyższają temperaturę ciała, właśnie wygrzewając się w słońcu.
Odpowiednio wysoka temperatura ciała ważki, zwłaszcza samca, jak się okazuje - odgrywa istotną rolę w rozrodzie. Zostało to opisane w tym oto krótkim artykule:
 

2.05.2014

Szklarka zielona Cordulia aenea - SAMICA


Samica szklarki zielonej pojawiła się na polanie w Moim Lesie w godzinach popołudniowych. Wcześniej prawdopodobnie też się tam zaglądała, ale nie siadała nigdzie. Udało mi się jednak sfotografować ją, gdy odpoczywała uczepiona igieł sosny i wygrzewała się w popołudniowym słońcu. W trakcie sesji kilkakrotnie zmieniała miejsce siadając na coraz wyżej położonych gałązkach.
Na ujęciach z boku widoczna jest charakterystyczna biała plama na spodzie odwłoka (S3 i S4). Jej pokładełko było słabo widoczne - ustawione równolegle do odwłoka.
Z pewnością jest to młoda samica - jej oczy są jasnobrązowe. Z czasem powinny zmienić kolor na zielony.
Opis gatunku szklarki zielonej (Cordulia aenea) znajduje się w poprzedniej notatce.
Zdjęcia wykonałam 30 kwietnia 2014 r.

szklarka zielona (Cordulia aenea) - samica    Downy Emerald
szklarka zielona (Cordulia aenea) -  samica    Downy Emerald

1.05.2014

Szklarka zielona - samce teneralne


Przedstawiam zdjęcia dwóch samców teneralnych (krótko po wylince, przed pierwszym lotem) z gatunku szklarka zielona (Cordulia aenea) należącego do rodziny szklarkowatych. To jedyny gatunek ważki z rodzaju szklarka (Cordulia) występujący w Polsce, a nawet w Europie.
Zdjęcia wykonałam 25 kwietnia 2014 r. nad Małym Stawem w pobliżu Mojego Lasu. W miejscu tym panował półcień - poprzez liście drzew przedzierały się promienie słoneczne, co bardzo utrudniało fotografowanie, zwłaszcza, że wiał lekki, lecz zdradziecki wiatr. Tego dnia, oprócz owych dwóch samców znalazłam na trzcinach pięć wylinek. Cztery z nich znajdowały się na suchych, a jedna na młodej turzycy. Wylinki znajdowały się na wysokości od ok. 50 do 120 cm nad powierzchnią wody. Wylinki zaobserwowanych samców znajdowały się ok. 20-25 cm poniżej nich. Ich zdjęcia przedstawiłam w poprzednim wpisie.

Pierwszy z samców, prawdopodobnie podczas linienia lub wędrówki po trzcinie doznał, moim zdaniem, bardzo poważnego uszkodzenia odwłoka, który zniekształcił się i odchylił się w lewo. Ponadto, wydaje mi się, że od spodu odwłok został wręcz rozerwany!
Drugi osobnik nie miał widocznych uszkodzeń.
Prawdopodobnie sfotografowałam także trzeciego samca teneralnego z tego gatunku, niestety z oddali (ok. 2 m) pośród suchych trzcin.

Pierwszy (uszkodzony) samiec szklarki zielonej:

szklarka zielona (Cordulia aenea) - samiec teneralny
szklarka zielona (Cordulia aenea) - samiec teneralny

28.04.2014

Szklarka zielona - wylinki


Zdjęcia wylinek wykonałam 25 kwietnia 2014 r. nad Małym Stawem w pobliżu Mojego Lasu. Miejsce było nieco zacienione. Tego dnia, oprócz pięciu wylinek znalazłam i sfotografowałam dwa, a może trzy samce teneralne z gatunku szklarka zielona (Cordulia aenea) z rodziny szklarkowatych, jedynego w Polsce gatunku z rodzaju szklarek. Cztery wylinki długości ok. 2 cm znajdowały się na suchych trzcinach, a jedna - na roślinie zielonej. Wylinki były na wysokości od ok. 50 do 120 cm nad powierzchnią wody. Początkowo dość trudno było je zauważyć, gdyż miały jasny kolor, niemal identyczny jak suche trzciny.
Cechą charakterystyczną dla wszystkich ważek (i wylinek) z rodziny szklarkowatych (Corduliidae) są długie odnóża.
Zdjęcia samców teneralnych szklarki zielonej przedstawię wkrótce.

Wylinka -  szklarka zielona (Cordulia aenea) z rodziny szklarkowatych    downy emerald

18.04.2014

Szablak późny Sympetrum striolatum - SAMICA

W miejscach gdzie występuje kilka gatunków szablaków rozpoznanie samicy szablaka późnego może sprawić więcej trudności, a zwłaszcza wzięcie jej za samicę szablaka zwyczajnego. Jednak samica szablaka późnego również posiada charakterystyczne cechy, zatem po dokładnym przyjrzeniu się rozwianie wątpliwości jest możliwe.
Opis gatunku szablaka późnego znajduje się w notatce o samcu.
 
Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum)                         Autor zdjęcia  Andreas Eichler

Opis wyglądu samicy szablaka późnego na podstawie informacji, do których udało mi się dotrzeć:
  • nogi z żółtymi, kremowymi lampasami
  • brak szwu między okiem a czołem   
  • oczy - jasnobrązowe (góra), zielonkawe, żółtawe (dół)
  • tułów - na bokach po dwa żółte pasy (na pleurytach), podobnie jak u samca (cecha charakterystyczna!). Pas pomiędzy nimi nie musi być czerwonawy jak u samca - częściej jest żółtawy, jasnobrązowy (mniej kontrastowy!)
  • śródplecze - brązowe
  • ubarwienie ciała - stonowane, brązowawe, łatwo wtapiające się w tło
  • chitynowa płytka zakrywająca ujście narządów płciowych - widoczna, ale odchylona pod mniejszym kątem względem odwłoka  (u samicy szablaka zwyczajnego - odstaje prostopadle)
  • młode samice (oraz samce teneralne - tuż po przeobrażeniu) mają żółty tułów i odwłok
  • dojrzałe samice mają matowy, żółtawo-brązowy odwłok, na którym często pojawia się czerwone zabarwienie wzdłuż łączeń segmentów oraz wzdłuż linii grzbietowej 
  • dymorfizm wiekowy - samice ciemnieją z wiekiem, gorzka czekolada staje się brązowa i czasami rozwija się niebieskie zabarwienie w dolnej części odwłoka. Z wiekiem skrzydła również przybierają brązowawy odcień

Niewiele tego, choć może znawcom wystarczy. Co prawda, pomału dochodzę do coraz większej wprawy w odróżnianiu szablaków i wydaje mi się, że w swojej kolekcji zdjęć posiadam również samice szablaka późnego, jednak w tej chwili nie czuję się jeszcze na siłach, by określić ile ich jest i, tym bardziej, czy moje typowania są właściwe, zwłaszcza w przypadku tego gatunku. Przystępuję zatem do opisu zdjęć dostępnych w internecie, które przedstawiają samice tego gatunku.


12.04.2014

Szablaki późne z kolekcji - samce


Okazało się, że wszystkie samce szablaka późnego sfotografowałam w Moim Lesie (a więc nie spotkałam ich na Łące Wschodniej). I było ich aż pięć, a nie cztery! Nie popełniłam pomyłki, lecz oznaczając tymczasowo sfotografowane szablaki, niechcący dwa osobniki wzięłam za tego samego. Ale po kolei. Oto pierwszy z nich, sfotografowany 31 sierpnia w pobliżu stawu. Przyznaję, słabo go pamiętam - było to przelotne spotkanie - kilka zdjęć z dość dużej odległości, i tyle.
Mimo, że fotografie nie są dobrej jakości to i tak sporo widać. Jest to dojrzały samiec, widoczne są żółte pleuryty na tułowiu oraz odwłok: czerwonawo-żółty z żółtymi przetchlinkami i jasnymi łączeniami ostatnich segmentów odwłoka. Przydatki analne czerwonawe. Na czarno użyłkowanych skrzydłach brązowe pterostigmy. Oczy brązowe (góra), bure (dół).


Samiec szablaka późnego (Sympetrum striolatum). Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-31[3]   

Samiec szablaka późnego (Sympetrum striolatum). Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-31[3]   

Poniższego samca pominęłam w swojej kolekcji i teraz odkryłam wśród zdjęć. Prawdopodobnie zrobiłam mu tylko kilka zdjęć i odfrunął. Gdy złapałam ostrość udało mi się zrobić dwa ujęcia z góry.

10.04.2014

Szablak późny Sympetrum striolatum - SAMIEC



Szablak późny (Sympetrum striolatum) należy do grupy żółtonogich. Dawniej nazywany był szablakiem podobnym ze względu na podobieństwo do szablaka zwyczajnego (niekiedy uważany jest nawet za jego podgatunek). W pewnych przypadkach bywa mylony także z szablakiem krwistym, choć nie powinien, gdyż krwisty ma nogi czarne.
Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie i Azji. Występuje również wokół Morza Śródziemnego (tam występuje przez cały rok). W północnej Skandynawii występuje rzadko.
Szybko kolonizuje nowo utworzone zbiorniki, migruje nawet do nadmorskich kąpielisk (np. w Irlandii), mimo, że nie ma tam odpowiednich obszarów lęgowych. Jest to jeden z najbardziej powszechnych gatunków ważek w Europie, a populacja nie wykazuje tendencji spadkowej.
Szablak późny zasiedla różne wody: jeziora, stawy, kanały, wolno płynące rzeki, oczka wodne w ogrodach, może rozmnażać się także w wodach lekko słonawych. Preferuje ciepłe wody stojące, płytkie i słabo zarośnięte (np. nowo utworzone), o piaszczystym dnie. Lubi zbiorniki antropogeniczne (stworzone przez człowieka) np. żwirownie, piaskownie, a także starorzecza i rowy. Bardzo często można go spotkać także z dala od wody, np. odpoczywającego na wierzchołkach roślin w lesie.

  • Długość ciała: od 35(38) do 40(45) mm, samce są większe od samic
  • Rozpiętość skrzydeł 50(55) - 60(65) mm     
  • Czas występowanie imagines - od czerwca(lipca) do października (listopada?)
  • Obszar występowania w Polsce - niemal cały kraj do wysokości 725 m n.p.m. W północno-wschodniej części kraju występuje rzadko i tylko lokalnie.

Opis wyglądu samca szablaka późnego:
  • nogi z (blado)żółtymi, kremowymi lampasami
  • pterostigmy - brązowoczerwone
  • skrzydła -  bezbarwne z czarnymi żyłkami.
  • odwłok - jasno czerwony, czerwonawy, brudnoczerwony, pomarańczowo-czerwony
  • odwłok - dość równy na całej długości (brak wyraźnego przewężenia)
  • znaki na odwłoku - po bokach czarne plamki (trójkątne, zwrócone wierzchołkami ku tułowiowi), małe czarne plamki na wierzchu S8 i S9
  • tułów - brązowo-czerwony lub brązowy (śródplecze); po bokach dwa żółte (szerokie i jaskrawe) pasy, pomiędzy nimi pas czerwonawy (cecha charakterystyczna!)
  • oczy - jasnobrązowe (góra), żółtawo-brązowe, żółtawo-zielone, bure (dół)
  • brak czarnego szwu między okiem a czołem (cecha charakterystyczna!!)
  • czoło, nadustek i warga górna - jasne
  • ubarwienie dojrzałych samców czerwonawe, pomarańczowo-czerwone; niedojrzałe - ubarwienie żółtawe do jasnobrązowego (jak u samic), pasy na bokach tułowia u młodych samców są jaskrawo żółte przedzielone czerwonym pasem; czerwone są również okolice bioder, stary samiec brązowieje, a pasy na bokach tułowia tracą jaskrawość, na skrzydłach pojawia się brązowawy odcień

    Zachowania szablaka późnego:

    7.04.2014

    Budowa odnóży ważek

     

    Wszystkie owady, zatem i ważki posiadają trzy pary odnóży. Mimo, iż wydaje się, że nogi ważek wyrastają niemal z jednego miejsca (na granicy pleurytu i sternitu) w przedniej części tułowia, to każda para "przynależy" do jednego z trzech jego segmentów. Każda para odnóży ma inną długość - najkrótsze są te z I pary, a najdłuższe z trzeciej. Jak sądzę, pomaga to ważce w utrzymaniu równowagi w czasie spoczynku, a także podczas startu czy chwytania ofiar.
    Nogi ważki są typu krocznego. Ten typ odnóży występuje u większości owadów (np. błonkówki, muchówki, pluskwiaki, większość chrząszczy i inne).
    Nogi służą ważkom do chodzenia np. po roślinach (raczej dotyczy to ważek równoskrzydłych oraz bardzo małych gatunków, które właściwie nie fruwają - łapią ofiary chodząc po roślinach), są pomocne podczas czyszczenia ciała czy kopulacji. W czasie lotu, zaopatrzone w sztywne szczeciny odnóża, umożliwiają chwytanie drobnych ofiar (m.in. muszki, komary) w rodzaj kosza - pułapki bez wyjścia.
    W celu zmniejszenia oporu powietrza podczas lotu ważki składają nogi w charakterystyczny sposób: I para ukryta za głową (jakby na ramionach), II i III złożone i ściśle skulone pod tułowiem.

    Ważki jako jedyne (przynajmniej z dotąd poznanych) owady posiadają nie jeden, jak u pozostałych owadów uskrzydlonych, ale dwa krętarze.

    Co to jest krętarz?
    Krętarz (łac. trochanter) to krótki odcinek krocznego odnóża owadów położony między biodrem a udem. Z biodrem jest połączony połączeniem pierwotnym, a z udem – połączeniem wtórnym. Obydwa połączenia są połączeniami stawowymi.
    Krótko mówiąc, krętarz to fragment nogi połączony stawowo z biodrem i udem. Pomaga on owadom zsynchronizować kończyny podczas podrywania się do skoku bądź lotu    (artykuł)

    Odnóża owadów składają się zawsze z pojedynczych szeregów członów. Są one podłużne i połączone ze sobą stawowo. Stawowa budowa umożliwia wykonywanie sprawnych ruchów.

    5.04.2014

    Odwłok ważki - owada. Budowa

     

    Odwłok ważki to trzecia po głowie i tułowiu, za to najdłuższa część ciała. Ze względu na rozmaitość kształtów i ubarwienia charakteryzuje gatunek, płeć, a nawet wiek ważki. Dzisiejsza notatkę poświęcam budowie odwłoka ważki, z uwzględnieniem niezaprzeczalnego faktu, że ważka to także owad. Na razie pominę jednak szczegóły budowy narządów rozrodczych ważek (omówię je osobno) ze względu na obszerność tematu.

    Odwłok ważki:

    • pokryty jest chitynowym oskórkiem, znacznie delikatniejszym niż okrywy głowy czy tułowia
    • składa się z 10 segmentów. Przeciętna ilość segmentów odwłoka u owadów to 9 lub 10, choć u lepiej rozwiniętych owadów segmenty odwłoka ulegają oligomeryzacji (zlaniu) i ich liczba zmniejsza się nawet do 6-4.
    • pierwszy segment odwłoka ważki jest wrośnięty w tułów, a ostatni (10) - skrócony
    • na odwłoku nie występują odnóża (zarówno u imago jak i larwy), choć u innych owadów mogą występować w stadium larwalnym
    • każdy segment odwłoka zbudowany jest z płytki grzbietowej (tergitu) i brzusznej (stergitu); pleuryty (płytki boczne) nie są widoczne (są ukryte pod tergitami)
    • w odwłoku owadów znajduje się większość narządów: układ rozrodczy, układ oddechowy, serce, główna część układu pokarmowego.
    • pierwsze siedem segmentów (trzewiowych) kryje narządy trawienne i wydalnicze
    • na 8 i 9 segmencie odwłoka znajdują się zewnętrzne narządy płciowe (pierwotny aparat kopulacyjny samców lub ujście dróg płciowych u samic). U samców ważek na 2 segmencie znajduje się wtórny aparat kopulacyjny (to wyjątek wśród owadów!)
    • na końcu odwłoka znajdują się przydatki analne. U samców są to długie, często szczypcowate wyrostki służące do trzymania samic podczas kopulacji. U samic są one proste, szeroko rozstawione i często zredukowane do małych wyrostków
    • na każdym(?) segmencie występują po dwie przetchlinki (małe otworki) prowadzące do tchawek, narządów oddechowych, umożliwiających wymianę gazową
    • na ostatnim segmencie znajduje się otwór odbytowy

    Odwłok samicy szablaka krwistego. Na każdym segmencie znajduje się para przetchlinek. Przydatki analne są krótkie, zredukowane i szeroko rozstawione.

    Smukły odwłok odgrywa rolę laski balansowej stabilizując lot ważki. Budowa segmentowa i skórne połączenia gwarantują odpowiednią elastyczność i ruchliwość.

    2.04.2014

    Samice szablaka zwyczajnego z kolekcji



    Tego się nie spodziewałam. Wytypowałam (ale tylko na podstawie zdjęć z Kolekcji) aż siedem okazów jako samice szablaka zwyczajnego. Jednak podczas wnikliwego przeglądu innych zdjęć tych ważek okazało się, że nie tylko dwie samice, co do których od razu miałam wątpliwości (zaznaczyłam je znakami zapytania) nie należą do tego gatunku, lecz jeszcze jedna, oznaczona jako W2013-08-30[3]. Prawdopodobnie są to samice szablaka późnego, ale dopóki nie "przerobię" tego gatunku, nie będę przesądzać sprawy. Zatem oczywistym jest, że następnym gatunkiem, którym się zajmę będzie szablak późny. Bardzo jestem ciekawa tych podobieństw, a przede wszystkim różnic, niuansów, dzięki którym można odróżnić oba gatunki.

    Tymczasem przedstawiam zdjęcia samic szablaka zwyczajnego, co do których nie miałam wątpliwości.
    Oto pierwszy okaz - samica sfotografowana 23 sierpnia na Łące Wschodniej (kilka minut po emocjonującym spotkaniu z samcem szablaka krwistego, który długo i chętnie mi pozował). Ta ważka przysiadła na suchym wrotyczu na skraju ścieżki, którą właśnie miałam wracać. Wydała mi się trochę bezbarwna i nieciekawa na tle suchej roślinności (w porównaniu do poprzedniego modela), ale ponieważ również wyraziła chęć pozowania - szybko zrobiłam jej kilkanaście zdjęć. Już dawno temu poświęciłam jej wpis, a nawet trafnie sklasyfikowałam na blogu Chwile zaChwycone (link).

    Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) samica. Dotychczasowe oznaczenie W2013-08-23[2]
    Całkiem wyraźnie udało mi się sfotografować jej głowę i tułów - można zobaczyć ten klinowaty, wypukły, bardzo wyraźny szew między okiem a czołem. Na tułowiu widoczne są owe smugi, na które dotąd nie zwracałam uwagi (brałam je za refleks światła). To musiała być młoda samica - dolna część oka jest jasnozielona, odwłok piaskowożółty, brak jeszcze czerwonego zabarwienia nasad skrzydeł i grzbietowej części odwłoka. Pterostigmy również jasnobrązowe (było ostre słońce - prawie południe).

    31.03.2014

    Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum - SAMICA


    Wygląd samicy szablaka zwyczajnego (na podstawie znalezionych opisów):
    • nogi z żółtymi lampasami
    • ubarwienie dojrzałej samicy podobne do dojrzałego samca
    • oczy - brązowe (góra), zielone lub brązowe (dół)
    • klinowaty szew między okiem złożonym a czołem
    • czoło - jasne
    • nadustek, wargi i żuwaczki - jasne, żółtawe, podobnie jak u samca
    • na odwłoku cienka linia kresek - trójkącików
    • narządy analne - żółte, żółtawe
    • ubarwienie odwłoka: jasnożółty (młode), brązowo-czerwony (dojrzała), brązowawy, zszarzały, ciemny (stare)
    • odwłok z wierzchu czerwonawy, boki żółte (dojrzałe)
    • płytki zakrywające ujście narządów płciowych (między 8 i 9 segmentem - od spodu) są ustawione pod kątem 90° do odwłoka - cecha bardzo charakterystyczna!
    • tułów - brązowy, często nieco jaśniejszy niż u samca; boki jednolicie ubarwione z czarnymi wąskimi szwami
    • pterostigmy - brązowe
    • żyłki skrzydeł - czarne; brak zażółceń na skrzydłach
     Dla mnie to trochę skąpy opis (nie do końca umożliwiający mi bezbłędne rozpoznanie, zwłaszcza, że sporo zdjęć wykonałam z lotu ptaka), przechodzę zatem do analizy zdjęć samic szablaka zwyczajnego. Uważam, że to najlepsza metoda na zapamiętanie cech wyglądu, ale także na uściślenie opisu i znalezienie dodatkowych znaków charakterystycznych.

    Młoda samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatum 
    Autor zdjecia Korall
    Młoda samica szablaka zwyczajnego ma żółto ubarwiony odwłok z wyraźnymi liniami czarnych znaków: na 8 i 9 segmencie czarne plamki na linii grzbietowej, z boku przerywana linia długich kresek, nad nią widoczne ciemne przetchlinki. Dolna krawędź również zaczerniona, a pod nią widoczny aż do 5 segmentu biały nalot od spodu odwłoka. Łączenia segmentów jasne. Między 8 a 9 segmentem widoczna prostopadle odchylona płytka chitynowa. Narządy analne żółtawe, w kolorze odwłoka. Nogi wyraźnie zażółcone. Tułów żółtawy po bokach z czarnymi szwami, ale śródplecze jest brązowe z jasnym znakiem (smugą - to nie refleks światła). Nasady skrzydeł jasne, nie odróżniają się jeszcze od jasnobrązowego kolorytu śródtułowia. Pterostigmy ciemne, żyłki skrzydeł czarne. Oczy brązowe (góra), jasnozielone (dół), klinowaty szew między okiem a czołem. Czoło jasne, nadustek białawy(?), ciemię nieco ciemniejsze niż czoło (brązowawe).

    26.03.2014

    Szablaki zwyczajne z kolekcji


    Na podstawie poprzedniej notatki dotyczącej wyglądu samca szablaka zwyczajnego, ze swojej kolekcji wytypowałam aż siedem okazów. Poniższa prezentacja zdjęć niechaj posłuży jako ćwiczenie utrwalające i sprawdzające :-). Ograniczam się do 1-2 fotografii każdego z siedmiu okazów, za to chętnie krótko omówię najbardziej charakterystyczne cechy wyglądu szablaka zwyczajnego, by w przyszłości nie pomylić go z, ponoć bardzo podobnym, szablakiem późnym. Niektóre zdjęcia są kiepskiej jakości, ale będzie można się przekonać, czy nawet na niewyraźnych ujęciach, możliwe jest rozpoznanie gatunku.
    Klikając w zdjęcie można zobaczyć je w pełnym rozmiarze.

    Oto pierwszy z nich, sfotografowany 18 sierpnia 2013 na ścieżce Ważek w Moim Lesie. Szablak przysiadł na piaszczystym podłożu, zdjęcia robiłam z odległości ponad metra i tylko z góry. Teraz doskonale widzę cechy charakterystyczne: jasne zygzakowate smugi na brązowym śródpleczu, żywo czerwone nasady skrzydeł, czerwony odwłok z widocznymi przetchlinkami i jaśniejszymi łączeniami segmentów. U nasady odwłoka, tuż przy zatułowiu dwa czarne pierścienie. Listki na śródpleczu obwiedzione czarną linią, bruzda jasna. Przydatki analne jasne, cieliste.

    Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) samiec. Dotychczasowe oznaczenie L2013-08-18

    24.03.2014

    Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum - SAMIEC




    Szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) należy do grupy szablaków żółtonogich. W Polsce występuje bardzo pospolicie także w górach do wysokości 1800 m n.p.m.
    W Europie północnej występuje powszechnie, ale im dalej na południe, tym jest rzadziej spotykany. Praktycznie nie występuje we Włoszech, Hiszpanii, Grecji i na Bałkanach.
    Gatunek często mylony z szablakiem późnym (dawniej zwanym podobnym) ze względu na podobne rozmiary i ubarwienie. Cechą odróżniającą jest nieobecność szwu między okiem a czołem u szablaka późnego.

    • Długość ciała  -   35-40 mm
    • Rozpiętość skrzydeł  -   50-60 mm
    • Siedliska  -   wody stojące różnego typu (stawy, rowy wypełnione wodą), także nad wodami wolno płynącymi
    • Okres występowania imagines  -  od (czerwca) lipca do pierwszych przymrozków w październiku

     

    Wygląd samca szablaka zwyczajnego:

    • nogi -  czarne z żółtym lampasem
    • czarny klinowaty szew między okiem a czołem (bardzo podobny szablak późny nie posiada go w ogóle - to główna cecha odróżniająca oba gatunki)
    • czoło - jasne
    • oczy - brązowe (u młodzików brązowo - zielone)
    • szyja - krótka
    • ubarwienie samców - żywsze, bardziej kolorowe niż u samic
    • tułów - dorosłe samce: brązowy, jednolicie ubarwiony, po bokach odcień czerwonawy (szablak późny ma dwie żółte plamy); u młodych samców występuje jasna plamka [gdzie?]
    • odwłok - głęboko czerwony z wierzchu, po bokach cienkie czarne linie; na 1 i 2 segmencie czarne znaki; spód odwłoka ciemny z czerwonawymi plamami
    • młody samiec (niewybarwiony) jest bardzo podobny do samicy - żółty. Odróżniają go tylko narządy analne oraz wtórny aparat kopulacyjny
    • narządy analne - żółtawe
    • żyłki na skrzydłach -  w przedniej części skrzydeł część żyłek brązowo-czerwona, pozostałe są czarne
    • pterostigmy  -  brązowo-czerwone, u młodzików - jasnobrązowe, żółtawe lub szare

    Gody odbywają się we wrześniu. Podczas kopulacji oraz składania jaj samiec trzyma samicę za głowę przy pomocy przydatków analnych. Podobnie jak i inne gatunki szablaków, początkowo pary składają jaja w tandemie, a po pewnym czasie samce uwalniają samice i obserwują dalszy proces składania jaj siedząc na pobliskiej roślinie. Samica składa jaja w płytkiej wodzie lub wilgotniej ziemi blisko wody. Jaja zimują w miejscu złożenia, a wiosną podczas roztopów są wymywane na głębszą wodę, gdzie rozwijają się larwy.
    Tandemy (samiec trzymający samicę za głowę) często zwisają na roślinach zielnych (przed lub po kopulacji).

    Larwa posiada spore kolce boczne na 8 segmencie. Przeobrażenie w imago może następować nawet w sporej odległości od wody. 

    20.03.2014

    Tułów ważki - owada. Budowa



    Jak zbudowany jest tułów ważki (z podrzędu różnoskrzydłych, do których zaliczają się szablaki)? Co się w nim znajduje? Z pewnością to samo co u i innych owadów. Ale co? I jak to wszystko spamiętać? Spróbuję to jakoś ogarnąć.

    Tułów ważki (thorax) to drugi odcinek ciała, składający się z trzech segmentów:
    • przedtułów (prothorax) - bardzo krótki, od strony grzbietowej mało widoczny (przedplecze)
    • śródtułów (mesothorax)  - środkowa część tułowia wyposażona w pierwszą parę skrzydeł i drugą parę odnóży. Górna część śródtułowia to śródplecze
    • zatułów  (metathorax)  - ostatnia część tułowia położona przy odwłoku, występują na niej: druga para skrzydeł i trzecia para odnóży oraz przetchlinki (po jednej z każdej strony)
    Części tułowia ważki. Przednia część śródtułowia nazywana jest śródpleczem.



    18.03.2014

    Szablak krwisty Sympetrum sanguineum - SAMICA


    Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum)
    autor zdjęcia Mathias Krumbholz


    Samica szablaka krwistego (Sympetrum sanguineum) opisywana jest następująco:
    • nogi czarne
    • oczy - brązowe (góra), zielone (dół), zmieniają kolor z wiekiem; kolorystyka bardziej kontrastowa niż u samców
    • czarny szew między okiem a czołem
    • czoło, nadustek, wargi i żuwaczki - jasne, żółtawe
    • skrzydła - zażółcone u nasady (podobnie jak samce), żyłki czarne
    • pterostigmy ciemne
    • tułów piaskowożółty (ochra) z czarnymi szwami (po bokach)
    • ubarwienie - jasne (młode), złoto-żółte, żółto-brązowe brązowawe, rzadziej czerwonawe (dojrzałe), zszarzałe (stare)
    • na odwłoku czarne znaki na 8 i 9 segmencie oraz czarne znaki wzdłuż boków (czarne trójkąty skierowane ku przodowi). Na spodzie odwłoka często występuje szary nalot. Z wiekiem wierzch odwłoka może przybierać czerwony kolor
    • przydatki analne - żółte
    • od spodu odwłoka, między 8 i 9 segmentem nieco odchylona płytka zasłaniająca ujście narządów płciowych
    • wielkość - nieco mniejsza od samca
    Ciekawe co jeszcze uda mi się zaobserwować u samic szablaka krwistego, jakie cechy wyróżniają ją spośród innych, także najczęściej żółtych lub brązowawych samic szablaków?
    Przechodzę zatem do opisu zdjęć zamieszczonych na stronie DragonflyPix. Oto kilka notatek:


    15.03.2014

    Szablak krwisty Sympetrum sanguineum - SAMIEC


    Szablak krwisty (Sympetrum sanguineum) należy do grupy czarnonogich. To jeden z najpospolitszych gatunków ważek występujących w całej Polsce (do wysokości 1100 m n.p.m.). Jest to gatunek euroazjatycki - występuje powszechnie w regionach o umiarkowanym klimacie, a więc niemal w całej Europie (z wyjątkiem rejonów najbardziej wysuniętych na północ [w Skandynawii] i na południe [w Hiszpanii]), syberyjskiej części Azji, a także w Afryce do północnej Sahary.
    Nazwę gatunkową (sanguineum - krwawy, choleryczny, krewki?) szablak krwisty zawdzięcza żywo czerwonemu ubarwieniu odwłoka oraz energicznemu sposobowi latania.
    Zasiedla wszelkiego typu wody stojące, w tym zbiorniki okresowe i wolno płynące: zarośnięte stawy, jeziora, kanały, rowy, często w lesie. Preferuje małe zbiorniki, wody z bujną roślinnością bagienną lub trzcinami. Mogą być to stałe miejsca eutroficzne, ale również sezonowo mokre bagna.
    Szablak krwisty może rozmnażać się także w wodzie słonawej, unika jedynie wód szybko płynących oraz kwaśnych.

    • Długość ciała  34-37(39) mm;    samice są nieco mniejsze od samców
    • Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 55-60 mm
    • Okres występowania imagines:     od połowy czerwca do października. Szczyt aktywności przypada na sierpień i wrzesień.

    Wygląd samca szablaka krwistego:

    • nogi czarne
    • odwłok - jaskrawy ciemnoczerwony (u dojrzałych), najbardziej intensywny czerwony kolor spośród wszystkich gatunków szablaka. Na segmentach 6-8 odwłok rozszerzony (choć nie tak bardzo jak u szablaka przypłaszczonego), co nadaje mu kształt maczugi. Czarne plamki na segmentach 8 i 9. Wzdłuż dolnej krawędzi boków odwłoka - czarne plamki (kreski) układające się w linię.
    • tułów - niemal jednolicie brązowoczerwony, głęboko rdzawy
    • przydatki analne czerwone (ciemniejące z wiekiem) i duże - wewnętrzne (dolne) niewiele krótsze od zewnętrznych (górnych).
    • skrzydła zabarwione przy nasadach na ciemnożółto, bursztynowo, pomarańczowo. Część żyłek przy nasadach - czerwonawa. Jest to dobrze widoczne w pozycji spoczynku.
    • pterostigmy - ciemne, czasem czerwonawe. 
    • czoło - malinowoczerwone 
    • oczy dojrzałego samca malinowo-czerwone. Między okiem a czołem występuje czarny szew!
    • młodociany samiec jest złoto-żółty, ubarwieniem przypominający samicę (odróżniają go jednak: wtórny aparat kopulacyjny oraz wygląd narządów analnych)
    Szablaka krwistego można odróżnić od bardzo podobnych gatunków z grupy żółtonogich: szablaka późnego oraz zwyczajnego po czarnych nogach. Można też czasem pomylić szablaka krwistego z niedojrzałym szablakiem czarnym (czarnonogim).
    Znalazłam także wzmiankę o charakterystycznym kształcie tułowia szablaka krwistego. O ile dobrze zrozumiałam i przetłumaczyłam, jego brzuch nie jest płaski - rozszerza się w miejscu gdzie łączy się z "klatką piersiową", w jednej trzeciej długości (od końca), gdzie widoczny jest wyraźny punkt zaciskowy(?). Rzeczywiście, tułów szablaka krwistego widziany z boku sprawia wrażenie dość masywnego, mocnego. Gdyby podzielić jego tułów na 3 odcinki - dwa pierwsze są wyraźnie szersze, uwypuklone, natomiast ostatnia część mocno zwęża się ku odwłokowi. Linia brzuszna jest załamana ku górze, a u innych gatunków (wszystkich? Tego nie wiem, ale odtąd będę zwracać na to uwagę) linia brzuszna jest prosta.