WAŻKI zaChwycone : Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum

Wygląd samicy szablaka zwyczajnego (na podstawie znalezionych opisów):

nogi z żółtymi lampasami
ubarwienie dojrzałej samicy podobne do dojrzałego samca
oczy - brązowe (góra), zielone lub brązowe (dół)
klinowaty szew między okiem złożonym a czołem
czoło - jasne
nadustek, wargi i żuwaczki - jasne, żółtawe, podobnie jak u samca
na odwłoku cienka linia kresek - trójkącików
narządy analne - żółte, żółtawe
ubarwienie odwłoka: jasnożółty (młode), brązowo-czerwony (dojrzała), brązowawy, zszarzały, ciemny (stare)
odwłok z wierzchu czerwonawy, boki żółte (dojrzałe)
płytki zakrywające ujście narządów płciowych (między 8 i 9 segmentem - od spodu) są ustawione pod kątem 90° do odwłoka - cecha bardzo charakterystyczna!
tułów - brązowy, często nieco jaśniejszy niż u samca; boki jednolicie ubarwione z czarnymi wąskimi szwami
pterostigmy - brązowe
żyłki skrzydeł - czarne; brak zażółceń na skrzydłach

Dla mnie to trochę skąpy opis (nie do końca umożliwiający mi bezbłędne rozpoznanie, zwłaszcza, że sporo zdjęć wykonałam z lotu ptaka), przechodzę zatem do analizy zdjęć samic szablaka zwyczajnego. Uważam, że to najlepsza metoda na zapamiętanie cech wyglądu, ale także na uściślenie opisu i znalezienie dodatkowych znaków charakterystycznych.

Młoda samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatum
Autor zdjecia Korall

Młoda samica szablaka zwyczajnego ma żółto ubarwiony odwłok z wyraźnymi liniami czarnych znaków: na 8 i 9 segmencie czarne plamki na linii grzbietowej, z boku przerywana linia długich kresek, nad nią widoczne ciemne przetchlinki. Dolna krawędź również zaczerniona, a pod nią widoczny aż do 5 segmentu biały nalot od spodu odwłoka. Łączenia segmentów jasne. Między 8 a 9 segmentem widoczna prostopadle odchylona płytka chitynowa. Narządy analne żółtawe, w kolorze odwłoka. Nogi wyraźnie zażółcone. Tułów żółtawy po bokach z czarnymi szwami, ale śródplecze jest brązowe z jasnym znakiem (smugą - to nie refleks światła). Nasady skrzydeł jasne, nie odróżniają się jeszcze od jasnobrązowego kolorytu śródtułowia. Pterostigmy ciemne, żyłki skrzydeł czarne. Oczy brązowe (góra), jasnozielone (dół), klinowaty szew między okiem a czołem. Czoło jasne, nadustek białawy(?), ciemię nieco ciemniejsze niż czoło (brązowawe).

Samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatumautor zdjęcia: Darkone

To prawdopodobnie nieco starsza, ale jeszcze bardzo młoda samica, nie do końca wybarwiona. Wszystkie cechy wyglądu takie same jak w opisie powyżej, z tą różnicą, że kolor żółty na odwłoku ustąpił jasnobrązowemu, boki tułowia choć nieco żółtawe, to już ściemniały. Śródplecze ciemniejsze z jasną, białawą smugą. Bardzo dobrze widoczna płytka chitynowa w charakterystycznym dla tego gatunku położeniu (prostopadle do odwłoka). Dolna część oka w ciemniejszym odcieniu zieleni z domieszką jasnego brązu. Czoło pozostało jasne, ale ciemię jest brązowe. Pterostigmy ciemnobrązowe, żyłki czarne, nasady skrzydeł nie odróżniają się od kolorytu śródtułowia.
Porównując obie młode samice można stwierdzić, że młodsza jest jasna, żółto - zielonkawo - jasnobrązowa, natomiast później kontrasty zanikają, ubarwienie staje się brązowe z domieszka żółtawego w różnych odcieniach.

Dojrzała samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatum
Copyright © DragonflyPix.com. Reproduced here with the artist's permission.

Dr 816 (powyżej) - dojrzała samica widziana z boku. Czoło i ciemię jasnobrązowe, oczy brązowe (góra), ciepło brązowe (dół) z białą linią oddzielającą części oka. Wg mnie to charakterystyczna cecha szablaków żółtonogich. Kolorystyka ciała brązowo - czerwonawa. Tułów brązowy dość jednolicie ubarwiony (odcień podobny do górnej części oka), nasady skrzydeł czerwone. Odwłok z wierzchu czerwony, po bokach brązowo-żółtawy (spiżowy), przetchlinki mało widoczne, czarna linia znaków mniej wyraźna, jak również zaczernienie dolnej krawędzi odwłoka. Dobrze widoczny biały nalot od spodu odwłoka - od 3 do 6 segmentu. Płytka chitynowa ustawiona prostopadle. Czarne plamki na 8 i 9 segmencie. Przydatki analne jasnobrązowe, krótkie i szeroko rozstawione. Łączenia segmentów jasne, wyraźne. Nogi wyraźnie zażółcone - rozległe lampasy mają barwę jasną.

Dojrzała samica szablaka zwyczajnego Sympetrum vulgatum
Copyright © DragonflyPix.com. Reproduced here with the artist's permission.

Dr 799, Dr 801, Dr 802, Dr 817 (powyżej) - dojrzała samica widziana z góry. Oczy brązowe (góra), szarozielone (dół), ciemię brązowe, czoło jaśniejsze. Czarny szew rozlany na czoło. Śródplecze brązowe, obwiedzione na czarno listki w tym samym kolorze. Ciemna bruzda rozchodzi się ukazując jaśniejsze miejsca. Nasady skrzydeł jasnoczerwone, śród- i zatułów brązowe, ale widoczny jest też kolor czarny (linie łączeń) oraz jasny (białawy) w zagłębieniach. Na skrzydłach śladowe zażółcenia przy głównych żyłkach (u nasady). Pterostigmy ciemne czerwono-brązowe lub brązowe. Odwłok od góry zabarwiony czerwienią, ale w dość charakterystyczny sposób - na pierwszych segmentach wzdłuż łączącej i widocznej cienkiej linii grzbietowej oraz czerwień rozlewająca się na łączeniach segmentów (jakby dla podkreślenia). Przetchlinki ciemne małe. Linia czarnych znaków mało widoczna (krótkie plamki o zanikającej ciemnej barwie). Łączenia segmentów w dalszej części odwłoka jaśniejsze, 7 i 8 segment bardziej zaczerwieniony. Na 8 i 9 segmencie wyraźne czarne plamki. Przydatki analne jasnobrązowe.

A zatem po czym rozpoznam samicę szablaka zwyczajnego? Z pewnością po:

brązowo-czerwonym (dojrzałe), żółto-brązowawym (młode) lub brązowym, zszarzałym (stare) ubarwieniu ciała
wystającej i bardzo dobrze widocznej płytce osłaniającej ujście dróg płciowych, ustawionej pod kątem prostym względem odwłoka
dobrze widocznym, często rozlanym na czoło czarnym szwie przy oku
brązowo-zielonkawych (młodsze) lub brązowo-brązowawych (starsze) oczach. Górna i dolna cześć oddzielone białą linią
żółtych nogach (lampasy wyraźne, szerokie, choć odcień może być jasnobrązowy)
jasnoczerwonych nasadach skrzydeł (u dojrzałych) oraz brązowym śródpleczu. Boki tułowia dość jednolicie ubarwione. U niedojrzałych samic nasady skrzydeł nie wyróżniają się na tle tułowia
ubarwieniu odwłoka - u dojrzałych te czerwone "rozlania" wydają się być charakterystyczne. Poza tym odwłok jest jasny, żółtawy (młode), ciemnożółty lub brązowy u coraz starszych.
białym nalocie od spodu odwłoka widocznym od 3 do 5-6 segmentu
jasnej smudze na śródpleczu - wydaje mi się, że jest to cecha charakterystyczna dla gatunku, niezależnie od płci i wieku(!)

Dodatkowo po:

ciemnobrązowych lub brązowo-czerwonych pterostigmach
jasnym czole i nieco ciemniejszym ciemieniu
czarnych żyłkach skrzydeł (możliwe minimalne zażółcenia skrzydeł u nasady)
jasnych, jasnobrązowych lub żółtawych przydatkach analnych, krótkich i szeroko rozstawionych

Po opracowaniu dotychczasowych notatek o gatunkach szablaków z dodatkowym podziałem na płeć, właśnie rozróżnianie płci idzie mi już doskonale. Odwłok samicy jest znacznie masywniejszy, ma charakterystyczny, inny niż u samców kształt. przewężenia odwłoka, o ile w ogóle występują są minimalne. W widoku z boku charakterystyczny jest kształt pierwszych segmentów (wyraźne zgrubienie) i oczywiście, brak w tym miejscu wtórnego aparatu kopulacyjnego. Rozróżnienie przydatków analnych: krótszych i szerzej rozstawionych (jakby dla ozdoby) u samic od dłuższych i wąsko rozstawionych (po których można spodziewać się pełnienia funkcji chwytania samicy za potylicę) u samców również nie sprawia mi już żadnych problemów :-).

A zatem czy posiadam w swojej kolekcji zdjęcia samicy szablaka zwyczajnego? Skoro jest to gatunek bardzo pospolity, byłoby dziwne, gdybym nie "upolowała" kilku sztuk, zwłaszcza, że trafiło mi się aż siedmiu samców. Przejrzawszy moją ubiegłoroczną kolekcję typuję następujące okazy:

W2013-08-23[2]
L2013-08-25[2]
L2013-08-25[4]
W2013-08-30[1] ?? (później okazało się, że jednak nie)
W2013-08-30[2] ?? (później okazało się, że jednak nie)
W2013-08-30[3] (później okazało się, że jednak nie - zob. następną notatkę)
L2013-08-31[1]

Ze względu na ilość (także siedem) oraz pewne wątpliwości, czy aby nie dokonałam błędnego wyboru (pomyłka z szablakiem późnym, albo jeszcze innym gatunkiem, którego nie przerobiłam) - zdjęcia i omówienie samic szablaka zwyczajnego przedstawię w oddzielnej notatce. Myślę, że będzie to najlepsze rozwiązanie - dokładne przyjrzenie się innym ujęciom wytypowanych okazów i rozważenie "za" i "przeciw". W tej chwili moje wątpliwości budzi np. zbyt barwny bok tułowia, albo zbyt mały (wąski) szew przy oku. No cóż, będzie okazja praktycznej weryfikacji zdobytej wiedzy i dodania, być może, jeszcze paru obserwacji.

2 036