Systematyka ważek

Ku pamięci! O pokrewieństwie między wymarłymi owadami z rzędu np. Protodonata (rzędów było znacznie więcej, oczywiście) a współczesnymi ważkami czy jętkami, można mówić tylko w sensie "siostrzanym", gdyż wszystkie te owady zaliczane są do odrębnych rzędów, które w zamierzchłych czasach miały wspólnego przodka. Tak mówi teoria ewolucji :-).
Owady z rzędu Protodonata  nie były więc prototypem współczesnych ważek Odonata.
Podobnie rzędów Protanisoptera czy Protozygoptera nie należy traktować jako przodków ważek różno- i równoskrzydłych - takimi nazwami obdarzono rzędy owadów, które badaczom ich skamielin... trochę je przypominały.

Patrząc na ważkę równoskrzydłą w spoczynku składającą skrzydła wzdłuż lub nad odwłokiem oraz na ważkę różnoskrzydłą przysiadującą z zawsze rozpostartymi skrzydłami, gołym okiem widać spore różnice oraz pewne podobieństwa. Gdyby w pobliżu przysiadł owad z rzędu Prodonata, z pewnością znalazłoby się niemało podobnych cech, ale chyba jednak jeszcze więcej różnic. Określenie go pojęciem "ważka" byłoby z pewnością obłożone przymiotnikami, świadczącymi o sporej rezerwie wobec przyjętego naprędce oznaczenia.

Znalazłam diagram przedstawiający zależności pomiędzy rzędami owadów w obrębie podgromady uskrzydlonych, w którym znalazły się także rzędy wymarłe:

Diagram przedstawia relacje pomiędzy rzędami owadów w obrębie podgromady Pterygota (uskrzydlone).   źródło

Oto w miarę pełna systematyka ważek [w Wikipedii zaznaczono jednak, że filogeneza, czyli pochodzenie wg pokrewieństwa ważek (Odonata) dotąd nie została wyjaśniona]:


Królestwo:         zwierzęta                                    (Animalia)
Podkrólestwo:     tkankowce właściwe                  Eumetazoa
Nadtyp:                pierwouste                                  Protostomia
                             wtórnojamowce                            (Coelomata)
Typ:                         stawonogi                                      (Arthropda)
Podtyp:                      tchawkowce                                   (Tracheata)
                                   sześcionogi                                    (Hexapoda)
Gromada:                     owady                                              (Insecta)
Podgromada:                  uskrzydlone                                      (Pterygota)
Dział:                                owady pierwotnie skrzydlate             (Pterygogoenea)
Poddział:                             pierwotnoskrzydłe                              (Paleoptera)
Rząd:                                    ważki                                                     (Odonata)
Podrzędy:
 - różnoskrzydłe                                           - (Anisoptera)
 - równoskrzydłe                                          - (Zygoptera)


Skrócona systematyka ważek współczesnych najczęściej przedstawiana jest tak:

Królestwo:     zwierzęta

Typ:               stawonogi

Gromada:       owady

Podgromada:   uskrzydlone  (Pterygota)

Rząd:                ważki            (Odonata)

A poniżej kilka przykładów systematyki wymarłych gatunków, rodzin lub rodzajów owadów. Oczywiście wybrałam te przypominające ważki - największe, a przez to najbardziej popularne, odnotowane w internecie.
Postaram się więcej nie używać słowa praważka (niewłaściwie mi się kojarzy). Pozostawię je tylko jako etykietę.


Oto systematyka  Meganisoptera -  wymarłego rzędu bardzo dużych i gigantycznych owadów, nazywanego wcześniej Protodonata, czyli proto-Odonata, z powodu podobnego wyglądu i domniemanego związku z ważkami Odonata. Owady z tego rzędu występowały na Ziemi od późnego karbonu do późnego permu

Kingdom      (Królestwo) :     zwierzęta
Phylum         (Typ) :               stawonogi
Class             (Gromada) :       owady
Superorder    (Podgromada):   uskrzydlone (Pterygota)
Order            (Rząd):               †Meganisoptera  (synonim  †Protodonata) 
Families        (Rodziny):
                      -   Meganeuridae
                      -   Paralogidae

Oto systematyka Meganuera - rodzaju wymarłych owadów z okresu karbonu (ok. 300 milionów lat temu), który wyglądem przypominał współczesne ważki (rozpiętość skrzydeł do 65 cm), Meganuera monyi był jednym z największych znanych gatunków owadów latających (drapieżnych, żywiących się innymi owadami).

Królestwo:        zwierzęta
Typ:                  stawonogi
Gromada:          owady
Podgromada:     uskrzydlone (Pterygota)
Rząd:                †Protodonata 
Rodzina:            Meganeuridae
Rodzaj:              Meganeura

Poniżej systematyka tego samego rodzaju Meganeura w wersji angielskiej, gdzie w nazwie rzędu zamiast Protodonata użyto nazwy Meganisoptera:

Kingdom:                   Animalia
Phylum:                     Arthropoda
Class:                         Insecta
Superorder:                Odonatoptera
Order:                        Meganisoptera
Family:                        Meganeuridae
Genus:                        Meganeura


I jeszcze systematyka  Meganeuropsis permiana, gatunku wymarłego owada z rzędu Meganisoptera, podobno występującego we wczesnym permie: 


Phylum    (typ):                                                 Arthropoda     (stawonogi)
Class        (gromada):                                         Insecta           (owady)
Superorder   (Podgromada):                               Pterygota        (uskrzydlone)
Order       (rząd):                                              †Meganisoptera
Family     (rodzina):                                            Meganeuridae
Genus      (rodzaj):                                            Meganeuropsis      (Carpenter, 1939)
Species    (gatunki):
                               -  Meganeuropsis americana   
                               -  Meganeuropsis permiana


Tak więc żaden z tych prehistorycznych owadów nie mógł być przodkiem współczesnych ważek. Używając pojęcia "praważka" trzeba pamiętać, że był to owad - owszem, przypominający ważkę czy jętkę, ale poza przynależnością do podgromady uskrzydlonych, pokrewieństwo z ważkami istniało raczej w linii bocznej. Protodonata  nie były więc proto-typem współczesnych ważek

**************

Systematyka organizmów, systematyka biologiczna – najstarsza dziedzina nauk biologicznych, nauka zajmująca się klasyfikowaniem, katalogowaniem oraz opisywaniem organizmów w oparciu o badania ich różnorodności, pochodzenia i pokrewieństwa. Systematyka grupuje organizmy w jednostki stanowiące taksony w hierarchicznej strukturze kategorii systematycznych, w wyniku czego powstaje układ systematyczny (system). Reguły klasyfikacji i nazewnictwa systematycznego określa taksonomia, a relacje pokrewieństwa ewolucyjnego między taksonami – filogenetyka. Niekiedy termin taksonomia bywa rozszerzany na całą systematykę, jednak w ścisłym znaczeniu jest jej działem zajmującym się metodologiczną, zmatematyzowaną stroną. Dotychczas odkryto, opisano i nazwano co najmniej 1,75 mln gatunków organizmów żyjących obecnie na Ziemi oraz kilkaset tysięcy organizmów wymarłych.
 

Taksonomia (gr. taksis – układ, porządek + nomos – prawo) – poddyscyplina systematyki organizmów, nauka o zasadach i metodach klasyfikowania, w szczególności o tworzeniu i opisywaniu jednostek systematycznych (taksonów) i włączaniu ich w układ kategorii taksonomicznych.
Niekiedy słowem tym określa się określony podział (układ) systematyczny danej grupy organizmów. Termin "taksonomia" – początkowo zdefiniowany przez De Candolle'a (1813) jako nauka o teorii klasyfikacji organizmów – jest bliskoznaczny do terminu "systematyka", który w pierwotnej definicji odnosił się do zastosowań praktycznych tej klasyfikacji. W 1969 Ernst Mayr zdefiniował taksonomię jako teorię i praktykę klasyfikacji. Niektórzy naukowcy synonimizują terminy "taksonomia" i "systematyka".
Historycznie taksonomia wywodzi się z prób usystematyzowania gatunków biologicznych, ale jej metody mogą być stosowane także do przedmiotów badań innych nauk. Również z powodów historycznych wyróżnia się dwie gałęzie taksonomii:

• taksonomia fenetyczna – opierająca się na relacjach podobieństwa między klasyfikowanymi obiektami.
• taksonomia filogenetyczna – opierająca się na relacjach pokrewieństwa klasyfikowanych obiektów.

Metody taksonomii fenetycznej można zastosować wszędzie tam, gdzie można stosować metody statystyczne np. w biologii, medycynie, naukach społecznych.
Metody taksonomii filogenetycznej mogą być stosowane tylko do takich obiektów, dla których możliwe jest zdefiniowanie relacji pokrewieństwa. Są to przede wszystkim organizmy żywe oraz ich geny, ale mogą też być memy lub ogólniej zbiory replikatorów, np języki.
Nomenklaturę, czyli zasady tworzenia i stosowania nazw systematycznych określają specjalne kodeksy nomenklatoryczne. Tworzone są one odrębnie dla bakterii, zwierząt oraz roślin i grzybów, tak że w efekcie istnieje odrębna nomenklatura botaniczna, zoologiczna i dotycząca bakterii.

1 484