Szablak późny - samice. Dymorfizm wiekowy

Rozpoznanie szablaka późnego (czyli odróżnienie go od szablaka zwyczajnego) w praktyce wcale nie jest proste. Ani na podstawie zdjęć, gdyż nie zawsze widoczne są oczy i czoło (by wykluczyć obecność szwu), ani na żywo, ponieważ szablaki w ogóle są niewielkie i cechują się znacznym dymorfizmem wiekowym.
Przejrzałam skrupulatnie swoje zasoby zdjęć, studiując zgodność cech i zidentyfikowałam gatunki.
Co do szablaków, jako rodzaju wychodzi mi na to, że w Moim Lesie (las, łąki, jeziorka) występują tylko cztery gatunki: późny, zwyczajny, krwisty oraz czarny (spotkałam raptem jedną samicę, ale to zawsze coś).
Zdaje się, że najwięcej uzbierałam zdjęć szablaków późnych. Cieszę się, ponieważ mogę pokazać samice w różnym wieku (samców pokażę osobno) i przekonać się jak odmiennie mogą wyglądać osobniki bardzo młode, dojrzałe i stare.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 17 września

Warto zwrócić uwagę nie tylko na zmiany w ubarwieniu ciała, ale również na kształt odwłoka, który zmienia się (moim zdaniem) wraz z wiekiem. Samica na zdjęciu powyżej jest dojrzała - jej ubarwienie jest wyraźne (zwłaszcza pasy na bokach tułowia). Pierwsze segmenty odwłoka są mocno rozszerzone, a następne dwa raptownie się zwężają. U młodszych ważek takie rozszerzenie odwłoka jest niewielkie.
Zdjęcia opatrzyłam datami wykonania, co nie oznacza ścisłego związku z wiekiem ważek. Owszem, w czerwcu i lipcu raczej nie ma mowy o spotkaniu starego szablaka późnego, natomiast we wrześniu można spotkać ważki dojrzałe, a także już dość sędziwe.
U samicy na zdjęciu poniżej rozszerzenie początkowych segmentów odwłoka jest mniej widoczne.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 14 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 14 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 14 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 14 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Szablak późny (Sympetrum striolatum) - fot. 18 sierpnia
To dojrzała, ale jeszcze młoda samica, odwłok niepogrubiony

Dwa zdjęcia tej samej, młodej samicy ze zdeformowanym prawym tylnym skrzydłem. Pozowała ustawiona tyłem i przodem. Przyznaję, że na podstawie pierwszego z tych zdjęć nie potrafiłabym się zdecydować czy jest to szablak późny czy zwyczajny.

Młoda, niewybarwiona samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 13 lipca

Młoda, niewybarwiona samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 13 lipca
Między okiem a czołem nie ma szwu (sprawdziłam w dużym powiększeniu. To co wydaje się szwem jest tylko cieniem)

Szablak późny (Sympetrum striolatum) - fot. 18 sierpnia
Przypuszczam, że na końcu odwłoka samicy znajduje się pakiet jaj.

Kolejne dwa zdjęcia przedstawiają dojrzałą samicę, która w trakcie obserwacji często polowała, na krótko zrywając się do lotu. Jej oczy są brązowo-zielone, ale odcień zieleni jest inny niż u młodziutkiego, niewybarwionego osobnika.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

To jedyne zdjęcie, na którym widoczna jest strona brzuszna samicy:

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

U tej samicy (3 zdjecia poniżej) widoczne jest czerwone zabarwienie odwłoka w postaci linii. Zaobserwowałam, jak wyginała odwłok, umieszczając jego koniec w zakamarkach suchego wiesiołka. Wyglądało to tak jakby składała tam jajeczka. To chyba jednak bezsensowne - roślina znajdowała się co najmniej 100 m od zbiornika wodnego.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 7 września

Oczywiście, identyfikacja szablaka późnego jest najłatwiejsza, gdy dobrze widoczne są oczy i czoło ważki - widać, że nie występują czarne szwy. Niekiedy jednak, za szew między okiem a czołem można wziąć... cień.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 14 września

We wrześniu większość szablaków osiąga bardzo dojrzały (podeszły?) wiek. Sprawiają wrażenie znacznie mniej ruchliwych (płochliwych), długo przesiadując na suchych roślinach, bądź ogrodzeniach i wygrzewając się w słońcu (najczęściej ustawiają się bokiem do słońca).

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 20 września
Stare samice z tego gatunku, oglądane z pewnej odległości, niekiedy wydają się szaro-niebieskawe.

Samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 20 września.
Nieco niżej zakamuflowany pająk.

U samicy poniżej (2 zdjęcia) dolna część oka jest szara (szaro-niebieskawa!), a całe ciało jest niemal jednolicie brązowo-szare. Barwy "spłowiały". Samica sfotografowana pod koniec września z pewnością była już sędziwa. Bez problemu obeszłam ją z drugiej strony, by sfotografować ją od tyłu.

Stara samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 27 września

Stara samica szablaka późnego (Sympetrum striolatum) - fot. 27 września

Opis wyglądu samicy szablaka późnego przedstawiłam TUTAJ, lecz ponownie przytaczam podsumowanie cech rozpoznawczych, które uzupełniam o aktualne spostrzeżenia, jakie nasunęły mi się po przestudiowaniu zdjęć.

Po czym rozpoznać samicę szablaka późnego? Zdecydowanie po:

• braku czarnego szwu między okiem a czołem (to jedyny gatunek szablaka występujący w Polsce, u którego ów szew nie występuje!)
• żółtych bokach tułowia - mogą to być dwa pasy (u dorosłych), albo i całe boki żółte (u młodych) lub całe zszarzałe, zbrązowiałe (u starych)
• dużych trójkątnych znakach na odwłoku. Trójkąty przylegają podstawą do końca każdego segmentu. Na ostatnich (S8 i S9) często zlewają się z ze znakami na linii grzbietowej
• nogach z beżowym lampasem (dla utrudnienia - szablak zwyczajny również posiada "żółte" nogi)

Wszystkie te cechy muszą występować łącznie. Poza tym samice szablaka późnego cechują:

• oczy: góra - jasnobrązowe (u młodych) do ciemnobrązowych (u starych); część dolna z wiekiem zmienia się od żółtawo-zielonkawych, przez zielone (różne odcienie, często nakrapiane), zielono-bure do szarych (sinych)
• chitynowa płytka dobrze widoczna i wyraźnie odchylona (ale znacznie mniej niż u szablaka zwyczajnego!)
• śródplecze brązowe z białawą smugą i delikatnym, jasnobrązowym rysunkiem (linie na moich zdjęciach, niestety, są niewidoczne). 
• odwłok - u młodych żółty (bursztynowy, złocisty), u dojrzałych jasnobrązowy (boki jaśniejsze), u starszych może być zaczerwieniony na linii grzbietowej, u starych - brązowy (kakaowy, cynamonowy), spłowiały.
  W żadnym razie w ubarwieniu odwłoka nie zachodzi kombinacja barw żółto-czerwonych!
• na spodzie odwłoka - białawy nalot (u młodych jeszcze nie występuje)
• łączenia segmentów (od połowy od końca) jaśniejsze niż ubarwienie odwłoka
• pterostigmy brązowe, czarne żyłki, nasady skrzydeł czerwone, lekkie zażółcenia skrzydeł u nasady
• często występuje zaczerwienienie w okolicach bioder odnóży (zwłaszcza I i II pary), ale trudno powiedzieć, czy jest to cecha występująca zawsze, a więc charakterystyczna dla gatunku.

23.86.

szablak późny, Sympetrum striolatum, jak odróżnić szablaka późnego, szablak późny samica ubarwienie, Sympetrum striolatum ubarwienie wygląd, Sympetrum striolatum dymorfizm wiekowy, szablak późny dymorfizm wiekowy, szablak późny ważki zachwycone, Sympetrum striolatum ważki zachwycone, szablak późny samica zdjęcia, Sympetrum striolatum samica zdjęcia, cechy charakterystyczne szablaka późnego