Oczy owadów

Oko złożone współczesnych stawonogów  składa się z szeregu tubkowatych elementów rozmieszczonych najczęściej sferycznie. Pojedynczy element (omatidium) od strony zewnętrznej  zakończony jest soczewką skupiającą światło, które wpada do wypustki nerwowej na końcu omatidium przez lejkowatą tubkę. Omatidia mają kształt sześciokątnych fasetek (stąd oko złożone zwane jest okiem fasetowym) i często przypominają plaster miodu.
Prawdopodobnie największą ilość fasetek zawierają oczy ważki - ok. 30 tysięcy w jednym oku (omówiłam je tutaj).

Omatidia oddzielone są od siebie ściankami i każde rejestruje swój własny obraz. Ponieważ w większości przypadków oczy mozaikowe są sferyczne, dysponują bardzo szerokim polem widzenia (nawet 360°), co powoduje, że obrazy z sąsiednich fasetek mogą być bardzo rozbieżne. Dla drapieżników, takich jak ważki, ważne jest zatem, aby tych soczewek było jak najwięcej.
Obraz z każdej wypustki nerwowej przetwarzany jest przez system nerwowy dając ogólny pogląd na otoczenie. Obraz widziany przez oko fasetkowe nie jest zbyt ostry, ale za to dobrze rejestruje zmiany światła, jego intensywność i polaryzację. Niektóre oczy mozaikowe mają nieco większy zakres rejestracji widma niż oko ludzkie.

Oczy złożone występują u organizmów z różnych środowisk. Wyróżnia się dwa typy tworzenia obrazu: apozycyjny i superpozycyjny.

• typ apozycyjny [owady dzienne]-  omatidium rejestruje tylko obraz, który tworzą promienie padające  prostopadle na fasetki.

• typ superpozycyjny [owady nocne, wiele skorupiaków] -  omatidium rejestruje więcej promieni, a obraz obiektu składany może być nawet z 30 sąsiednich fasetek. Obraz zyskuje na jasności, ale traci na ostrości.

Część omatidiów zorganizowana jest w sposób przypominający dołek środkowy siatkówki oka ludzkiego (łac. fovea centralis). Tam skupiane są promienie pochodzące z obiektu. Obiekt jest widziany ostro, zaś otoczenie jest rozmazane. Np. w  oku ludzkim do dołka środkowego trafiają tylko 2° całości kąta widzenia. W oku mozaikowym takie obszary ostrego widzenia cechują się spłaszczeniem powierzchni oka, wtedy sąsiednie omatidia rejestrują ten sam obraz, co pozwala go wyostrzyć.

Oko złożone ma jeszcze jedną cechę, której pozbawione jest oko pęcherzykowe (np. ludzkie). Jest to  zdolność do rejestrowania jakiegokolwiek ruchu. Np. ważki, potrafią dostrzec ruch swych ofiar (często niewielkich) z odległości kilkunastu metrów i to w czasie, gdy same poruszają się z dużą prędkością.  (źródło)

Liczba fasetek w oku złożonym różnych owadów:

• pszczoła (robotnica, królowa) -  3.500 do 4.500
• truteń - 9.000 do 9.500
• mrówka robotnica - 6
• mucha domowa - 4.000
• ważka - do 30.000 (40.000?)

Poniżej zamieszczam trzy schematy oka złożonego, jakie wyszukałam w internecie. Jak widać miejscami opisy budowy różnią się. Dlatego ustawiłam je w kolejności od najbardziej wiarygodnego (moim zdaniem).  

Schemat budowy: a) oka złożonego owada b) pojedynczego ommatidium  (źródło)

1. Budowa oka złożonego, elementy omatidium: 1- fasetki soczewek; 2- stożek; 3- komórki wzrokowe; 6- wypustka nerwowa.    (źródło)

Budowa oka złożonego (fasetkowego, mozaikowego)  źródło

I jeszcze budowa fasetki, podstawowego elementu budowy oka złożonego.

Budowa fasetki
(autor rysunku Nono64)

Budowa omatidium (fasetki):
A – rogówka,
B – stożek krystaliczny (załamuje promienie światła wpadającego przez rogówkę i kieruje na światłoczułe elementy aparatu receptorycznego)
C i D – izolacja pigmentowa, (warstwa komórek zawierających substancje barwiące)
E – rabdom (reagujący na światło pręcik wzrokowy [pałeczka wzrokowa])
F – komórka wzrokowa,
G – błona sitowa
H – nerw komórki wzrokowej

budowa oczu owadów, oczy złożone owadów, budowa fasetki, budowa oka fasetowego, omatidia owada, apozycyjny i superpozycyjny typ obrazu, złożone oko owada