Głowa i szyja szablaka

Oprócz znanych powszechnie funkcji jakie pełni głowa owada, w której "skład" wchodzą narządy zmysłu (oczy, przyoczka, czułki, włoski), mózg, narząd gębowy itd., głowa u ważek różnoskrzydłych pełni jeszcze pewną rolę w czasie rozrodu. Podobno kształt potylicy (occiput)) jest charakterystyczny i dopasowany do kształtu narządów analnych samca tego samego gatunku...
Na razie nie będę zagłębiać się w ten temat (jako zbyt odległy od głowy) - zajmę się nim przy innej okazji, gdy zdobędę więcej informacji oraz odpowiedzi na już nurtujące mnie pytania.

Co można powiedzieć o głowie szablaka?

•  jest dobrze wykształcona i bardzo ruchliwa                     (co widać na filmie)
•  wyposażona w parę bardzo dużych oczu złożonych (ok. 30 tysięcy sześciokątnych fasetek). Na szczycie głowy oczy stykają się ze sobą na krótkim odcinku
•  wyposażona w trzy czarne przyoczka (oczy proste) rozmieszczone po jednym  na bokach ciemienia i jedno na środku pomiędzy ciemieniem a czołem
• wyposażona w parę krótkich szczecinkowatych antenek (czułków) umieszczonych tuż pod bocznymi przyoczkami, u "zbiegu" ciemienia, czoła i oka złożonego (u innych gatunków ważek przyoczka i antenki bywają inaczej rozmieszczone!)
• u większości szablaków występuje czarny szew pomiędzy okiem złożonym a czołem 
• szablaki, podobnie jak i inne ważki posiadają aparat gębowy gryzący (ortopteroidalny) o mocnej konstrukcji – typ najbardziej pierwotny (nic dziwnego, skoro ważki są tak "starymi" owadami)
• typ ułożenia głowy ze względu na jej ustawienie w stosunku do podłużnej osi ciała: ortognatyczny (gr. orthos – prosto; gnathos – szczęka) – otwór gębowy skierowany prostopadle ku dołowi, niewystający do przodu, płaszczyzna czoła tworzy z główną osią ciała kąt prosty
• na czole i ciemieniu (części "twarzowej") znajdują się włoski czuciowe

Więcej szczegółowych informacji o budowie m.in. aparatów gębowych, typach ułożenia głowy owadów znajduje się tutaj.

Budowa głowy szablaka

Poniżej wygląd głowy szablaka widzianej od tyłu.
Na razie nie wiem na ile charakterystyczne dla szablaków jest żółto-czarne ubarwienie skroni i czy pełni ono rolę... odstraszającą, bądź rozpoznawczą?
Zwróciłam uwagę na linie gęsto rozmieszczonych włosków, zarówno na skroniach jak i na tułowiu (przedtułowiu?). Włoski na skroniach odchylają się na zewnątrz, a znacznie dłuższe włoski na tułowiu skierowane są ku głowie. Sądzę, że takie ułożenie włosków z jednej strony poprawia aerodynamikę ciała wypełniając pustą przestrzeń, ale co ważniejsze - skutecznie chroni wnętrze głowy oraz szyję przed zanieczyszczeniami, roztoczami czy pasożytami. Jak widać, głowa widziana od tyłu jest wyraźnie wklęsła. Stało się tak, jak przypuszczam, na skutek... rozbudowania oczu ważek do tak dużych rozmiarów.

Głowa szablaka widziana od tyłu

Szyja (cervix) ważki jest krótka i cienka. Dzięki szyi głowa ważki jest nadzwyczaj zwrotna (może obrócić się o około 180 stopni). U owadów takich jak ważki, motyle, muchówki i błonkoskrzydłe szyja nie przylega ściśle do tułowia, dzięki czemu  zachowuje dużą ruchliwość.
Wyrostki znajdujące się na przedpleczu i szyi ważki służą do unieruchomienia bardzo ruchliwej głowy. Ruchliwość głowy jest niezbędna podczas polowania czy poszukiwania partnerki. Natomiast podczas rozszarpywania ofiary czy tworzenia i funkcjonowania tandemu, ów system szkieletowo-mięśniowy (unikalny wśród stawonogów) blokuje, unieruchamia głowę, zabezpieczając ją przed urwaniem. Blokada następuje po wzajemnym wniknięciu pomiędzy siebie wyrostków szyi i przedplecza.

Wyrostki znajdujące się na przedpleczu i szyi ważki służą do unieruchomienia bardzo ruchliwej głowy.

Szyja owadów utworzona jest z elastycznej błony wzmocnionej kilkoma płytkami chitynowymi. U niektórych gatunków (ale nie dotyczy to ważek) szyja nie występuje, a głowa jest zestawiona sztywno (nieruchomo) z pierwszym segmentem tułowia. 
Ponadto, co oczywiste, szyja łączy głowę z tułowiem owada, zatem przechodzą przez nią: gruczoł ślinowy, arteria główna, łańcuszek nerwowy oraz początek układu pokarmowego (przechodzący w wole, a następnie w jelito). Zatem wszystko co zjada ważka, a nie zawsze są to tylko malutkie muszki i komary, po rozdrobnieniu musi przedostać się przez szyję do wola znajdującego się wewnątrz tułowia.
Łańcuszek nerwowy (biegnący po stronie brzusznej) jest ciągiem dalszym mózgu, zwanego zwojem okołogardzielowym znajdującego się w głowie i będącego niewielkim fragmentem centralnego układu nerwowego owadów.

Oto co przechodzi przez szyję owada. Szyję zaznaczono kolorem żółtym
Autor pracy:  Piotr Jaworski, PioM

1 109

głowa szablaka, głowa ważki, szyja ważki, szyja owada, głowa ważki od tyłu